Uwaga na prywaciarza

"Marzi" dla polskiego czytelnika może być lekturą wzruszającą i irytującą zarazem. Ta ambiwalencja bierze się z podstawowego powodu, o którym zawsze staram się pamiętać, sięgając po kolejne przygody rudej dziewczynki mieszkającej na blokowisku Stalowej Woli w latach osiemdziesiątych: to seria robiona z myślą o Francuzach i wydana pierwotnie na rynku frankofońskim. A Francuzom trzeba wyjaśnić podstawowe problemy z dziejów współczesnej Polski, kto był czerwony, a kto z Solidarności. I o co w ogóle chodziło z tymi strajkami. Nam ten bryk informacyjny potrzebny nie jest. Niestety, wszystkich tych wyjaśnień dokonuje kilkuletnia narratorka i wychodzi to karkołomnie, zbyt prosto. Na szczęście w poprzednich tomach tych wtrętów informacyjnych było niewiele. W najnowszym, "Nie ma wolności bez solidarności", rozpoczynającym się w 1988 roku są one wyjątkowo nieznośne. Utożsamiając małą narratorkę z urodzoną w 1979 roku Marzeną Sową (co w przypadku autobiografii nie będzie nadużyciem), śmiało możemy założyć, że mówi do nas dziewięcioletnia bohaterka. Czy na pewno? Niekoniecznie. Każdy, kto spędził dzieciństwo w tamtych czasach, doskonale wie, że faktycznie polityka właziła z butami nawet do dziecięcego pokoju, ale dziewięciolatek niewiele z tego rozumiał. A może mówi do nas nie mała Marzi, ale dorosła Marzena Sowa? Jeśli tak, to metafory historyczne, którymi posługuje się narratorka, są okrutnie banalne. Ta nieokreślona tożsamość narratora straszliwie irytuje. Dlaczego tak bardzo się tego czepiam? A chociażby dlatego, że okładka sugeruje nam, jakoby polityka była najciekawszym wątkiem tego komiksu. Może dla Francuzów tak, ale czytając "Marzi" nad Wisłą, najciekawszy będzie powrót do codzienności końcówki PRL i początków kapitalizmu. Nie Wałęsa i Jaruzelski, ale pierwsze lalki barbie, jeansowe kurtki i czeszki, czyli największe artefakty dzieci tamtego okresu. Dlatego w dziecięcym świecie nie ma wolności raczej bez "Miasteczka Twin Peaks" i gumy do żucia niż solidarności. Ale zostawmy już politykę.

Dla każdego, kto urodził się pod koniec lat 70. lub na początku 80., najnowsza "Marzi" będzie wspaniałą podróżą do swoich szczenięcych lat. Niesamowite jest to, z jakim bogactwem szczegółów Marzena Sowa potrafi odtworzyć tamten okres. Na dodatek ta precyzja i zamiłowanie do detali rzucają się w oczy również w warstwie graficznej. A przecież rysownikiem jest Sylvain Savoia, dla którego rzeczywistość schyłku PRL to czysta abstrakcja. Francuski artysta (i życiowy partner Marzeny Sowy) potrafi jednak doskonale odnaleźć się w demoludzie, zręcznie wizualizując meblościankę, butelkę po ptysiu czy klasyczny modry fartuch naszych babć. Czytając "Nie ma wolności bez solidarności" automatycznie odblokujemy we własnych głowach obrazy z naszego dzieciństwa. W szczególności moment, gdy nagle w naszym życiu socjalizm spotkał się z pierwszym wysłannikiem kapitalizmu pod postacią snickersa. Jednym z najzabawniejszych wątków jest uraz małej bohaterki do "kapitalistycznego sklepu", który ma podejrzanie zbyt dużo towarów. Przecież przez tyle lat sklepy były puste, a ludzie i tak byli szczęśliwi. Przynajmniej dzieci, którym czas mijał pod znakiem wakacji na wsi, zabaw na klatce i wspólnie oglądanych VHS-ów. Żadnej alienacji przy komputerze i samotności: podwórko, kumple i beztroska. Sowa i Savoia pięknie te chwile przypominają. "Marzi" to kolejny głos o złotych latach 80. Mówił o nich także Michał Śledziński w komiksie "Na szybko spisane", śpiewał Eldo w numerze "Dzieciństwo" czy Vienio w "Nowych Blokach". Wszystkie te głosy tworzą nową wizję zmierzchu PRL i jest to wizja pozytywna, pełna bliskich relacji między ludźmi: rówieśnikami, sąsiadami, rodziną. "Coś magicznego jest w tych wspomnieniach, warto pamiętać, czego już nie ma" - rymuje w swoim utworze Vienio. Zgadzam się w stu procentach.

Sylvain Savoia (rysunki), Marzena Sowa (scenariusz), Marzi: Nie ma wolności bez solidarności, Wydawnictwo Egmont, Warszawa 2011