Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Matka Makryna Mieczysławska swoim zjawieniem się w 1845 r. w Paryżu wywołała ogromne poruszenie, a jej relacje o prześladowaniach przez prawosławny kler unickich sióstr zakonnych zostały wysłuchane przez dwóch kolejnych papieży i były przedrukowywane przez europejską prasę. Makryna doskonale wypełniła także zapotrzebowanie Polonii na ucieleśnienie idei męczeństwa opierającego się zakusom rosyjskiego zaborcy. Dopiero po 70 latach dowiedziono, że cała ta historia została zmyślona, a sama Makryna nie była zakonnicą, lecz wdową po rosyjskim oficerze.
Odświeżając ten nieco kłopotliwy epizod, Dehnel zyskuje okazję, żeby pokazać środowiska Wielkiej Emigracji: skłócone, pełne resentymentu i cudacznych planów odzyskania niepodległości. Główną rolę odgrywają w powieści bracia zmartwychwstańcy, ale pojawiają się również książę Czartoryski, Towiański, Słowacki (autor wierszowanej „Rozmowy z Matką Makryną”), Norwid, a także Mickiewicz. Powieść historyczna najwyraźniej powraca do łask.
„Matka Makryna” jest jednak przede wszystkim pochwałą literatury. Przeplatając rozdziały zawierające męczeńską opowieść Makryny z jej „metafikcyjną” relacją o rzeczywistych zdarzeniach, Dehnel pokazuje, jak osobiste i peryferyjne kobiece cierpienie wyraża się w zmyślonej narracji o narodzie i męczeństwie. Historia Makryny jest też historią emancypacji za sprawą literatury. Dostarczając słuchaczom dokładnie takich opowieści, jakich pragną – kiczowatych i groteskowych – Makryna wymienia je, niczym Szeherezada, na bezpieczeństwo, schronienie i godność.
Można tylko żałować, że Dehnel traktuje przepływy między doświadczeniem a fikcją jednokierunkowo i nie sprawdza, na ile sama opowieść potrafi kształtować rzeczywistość. Nieco nużąca jest również Sienkiewiczowska z ducha stylizacja na dawną polszczyznę, niepotrzebnie rozwlekająca powieść. Sam autor, podobnie jak jego bohaterka, musiał się jednak świetnie bawić, tworząc kolejne makabryczne opisy.
Z powieści Dehnela wyłania się przewrotna koncepcja pisarstwa. By zyskać przychylność czytelników, pisarz– wzorem Makryny – musi być gotowy zmyślać, koloryzować, naciągać i, jeśli trzeba, zwyczajnie kłamać. A choć ryzyko jest wielkie, to uwielbienie publiczności może się okazać największą nagrodą. ©
Jacek Dehnel „Matka Makryna”, W.A.B., Warszawa 2014
