Rozum i tajemnica

Aleksander Smolar, prezes Fundacji im. Batorego, publicysta, politolog: Fiodor Tiutczew pisał w sławnym wierszu, że „Rosji rozumem się nie pojmie”, że w kraj ten „można tylko wierzyć”.
Okładka dodatku "Oblicza Rosji": Olga Czernyszewa, bez tytułu (Demonstracja), z serii Obywatele, 2009 r. / Fot. Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie
Okładka dodatku "Oblicza Rosji": Olga Czernyszewa, bez tytułu (Demonstracja), z serii Obywatele, 2009 r. / Fot. Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie

Trudno zgodzić się z taką romantyczno-religijną interpretacją natury Rosji. Ale pozostaje faktem, że jej rozwój zawiera w sobie tajemnice. Widać to – z jednej strony – na tle rozwoju krajów naszego regionu, z drugiej zaś – Chin. Kraje Europy Środkowej wybrały zachodni model liberalnej demokracji i gospodarki rynkowej. Chiny łączą autorytaryzm polityczny z dużym otwarciem gospodarczym i silną rolą rynku. Oba modele – chociaż wybór chiński nie jest nam bliski – mogą odnotować poważne sukcesy.
Rosja Gorbaczowa zainicjowała proces wychodzenia z komunizmu. Nawet jeżeli jej przywódcy uczynili to nieświadomie. Kraj ten dziś trudno nazwać dyktaturą w klasycznym sensie. Jest tam wiele elementów pluralizmu w życiu społecznym, politycznym i w mediach. Chociaż zarówno dominujące partie, jak i wszechobecne media przez władze są kontrolowane. Rosja nie jest państwem policyjnym, ale też nie jest państwem prawa. Ma gospodarkę rynkową, ale w wysokim stopniu skorumpowaną i kontrolowaną przez władze polityczne czy przez powiązanych z nią oligarchów. Skutkiem hybrydalnego systemu, który został tam ukształtowany, jest zablokowanie możliwości modernizacji kraju. Rosja, coraz bardziej anachroniczna, pozostaje potęgą gazu i bomby nuklearnej, o wielu podstawowych wskaźnikach przypominających kraje nierozwinięte.
Rosja wreszcie jest krajem niskiej aktywności społecznej. To dziedzictwo czasów sowieckich, dziesięcioleci terroru i strachu. Ostatnie dwa lata zdają się ponownie otwierać historię tego kraju na możliwość zmiany. Obywatelski ruch protestu w czasie oraz w konsekwencji fałszowanych wyborów z grudnia 2011 r. i zapowiadanego powrotu na fotel prezydencki Władimira Putina był zupełnie nowym zjawiskiem. Podobnie jak nadspodziewany sukces Aleksieja Nawalnego w wyborach na mera Moskwy. Z drugiej jednak strony dostrzec można wzrost represywnych elementów w rządach Putina, który ma świadomość utraty popularności.
Nie wiemy, jaka Rosja wyłoni się z obecnej fazy przemian. Czy otworzy się na demokrację, pluralizm, szukając zbliżenia z Europą? Czy też przeciwnie, będziemy mieli do czynienia z kolejnym nawrotem snów o imperium ze wzmocnieniem roli przemocy wewnętrznej?
Rosję na pewno można pojąć rozumem, ale jej przyszłość pozostaje dla nas tajemnicą. W większym jeszcze stopniu niż przyszłość innych krajów.
Zaprosiliśmy do debaty w naszej fundacji, a także na łamy „Tygodnika Powszechnego” – nie po raz pierwszy ani też ostatni – młodych intelektualistów rosyjskich, aby z ich udziałem i pomocą rozjaśnić nieco sytuację ich kraju i aby móc posłuchać ludzi, którzy w przemianach swego kraju na pewno będą brać istotny udział.

DODATEK SPECJALNY "TP" | Redakcja: Małgorzata Nocuń, Andrzej Brzeziecki, Tomasz Horbowski
Wydanie dodatku towarzyszy spotkaniom klubu PL-RU organizowanym przez Fundację im. Stefana Batorego. Dodatek współfinansowany przez Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia
Prace zamieszczone w dodatku pochodzą ze zbiorów Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie
Reprodukcje dzięki uprzejmości MSN Warszawa

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]

Artykuł pochodzi z numeru TP 46/2013

Artykuł pochodzi z dodatku „Oblicza Rosji