Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
To triumf symboliki 11 listopada 1918 r. nad morderczą przemocą, masową śmiercią i obrazami kalectwa. Dorota Sajewska za pomocą pojęć „nekroperformansu” i „ciała-archiwum” skutecznie, fascynująco i z korzyścią dla polskiej pamięci rozmontowuje tę obiegową kliszę, by odsłonić pole oddziaływania wypartych pozostałości historii; materialnych resztek, które nie sprzyjają zaakceptowanym i zakonserwowanym w historiografii i życiu społecznym mitom I wojny.
Rozbijaniu monolityczności pamięci i reprezentacji tego momentu historycznego służy teatr, traktowany przez autorkę (za Samuelem Weberem) jako nośnik heterogeniczności sztuki; narzędzie wzbudzania podejrzliwości i alternatywa dla zachodniej tradycji filozoficznej, opartej na metafizyce obecności i trwałych tożsamościach. Przyjmując taką perspektywę, możliwe jest badanie fenomenów artystycznych w połączeniu ze zjawiskami społecznymi i politycznymi. W ramach tego ujęcia autorkę interesuje krytyczna rewizja pojęcia archiwum rozumianego przede wszystkim jako forma ożywiania poprzez performans społecznych i artystycznych resztek historii. W tak rozumianym archiwum istotne są zarówno materialne pozostałości, jak i samo medium sztuki. Napięcie między materią i formą – wskazuje Sajewska – otwiera miejsca dla nekroperformansu, czyli drugiego kluczowego dla tej książki pojęcia.
Poszukując figur dekonstruujących dominującą opowieść o doświadczeniach I wojny światowej, autorka podsuwa przekonujące lektury m.in. dramatów Wyspiańskiego czy utworów Witolda Hulewicza, poprzez które tłumaczy działanie nekroperfomansu – sytuacji, w której „przemieszczające się szczątki umarłych dokonują transformacji w świecie żywych”.
Nekroperformans nie jest więc tylko wyrafinowanym modelem teoretycznym, lecz określeniem „sytuacji poznawczej”, oznaczającej „zdarzenie, w którym istniejąca materia zyskuje swą sprawczość, ale w konkretnym kształcie odsłania się w obecności poznającego”. Poszukując wypartych z historiografii i pamięci obrazów ciała doświadczonego przemocą, kalectwem i śmiercią, badaczka pozwala nam jednocześnie rozpoznać sposób maskowania materialnych resztek pięknego mitu, co może być przydatne nie tylko w kontekście Wielkiej Wojny. ©
Dorota Sajewska, NEKROPERFORMANS. KULTUROWA REKONSTRUKCJA TEATRU WIELKIEJ WOJNY, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa 2016
