Przedszkolaki i Dobry Pasterz

Czy pomysł katechizowania małych dzieci jest dobry? A może lepiej od razu pytać o to, czego o życiu duchowym można nauczyć się od czterolatków?

06.11.2017

Czyta się kilka minut

Barbara Surma prowadzi katechezę metodą Montessori, Kraków, listopad 2017 / JACEK TARAN DLA „TP”
Barbara Surma prowadzi katechezę metodą Montessori, Kraków, listopad 2017 / JACEK TARAN DLA „TP”

Kluczę po ciemnych korytarzach, potem schodzę po stopniach do pomieszczenia atrium. W okresie wczesnego chrześcijaństwa tak nazywany był dziedziniec przed kościołem, na którym gromadzili się katechumeni przygotowujący się do chrztu. To tu byli stopniowo wtajemniczani w misterium męki i zmartwychwstania, zanim – już jako nowi chrześcijanie – mogli przestąpić próg świątyni. Atrium, do którego wchodzę, jest niewielką salką z miniaturowymi krzesełkami i stolikami, rzędami niskich półek z kolorowymi pudełkami, ciągnącymi się wzdłuż ścian ilustrowanymi osiami czasu.

W Katechezie Dobrego Pasterza, opartej na założeniach pedagogiki Marii Montessori, tym określeniem nazywa się specjalnie przygotowaną salę, w której dzieci poznają Ewangelię i sakramentalne znaki. Bo – jak twierdziły autorki katechezy Sofia Cavalletti i Gianna Gobbi – w nauczaniu religijnym najmłodszych nie chodzi tylko o to, żeby przez zabawę, piosenki, rysunki oswoić je z religijną symboliką, ale o to, żeby zaprosić je do osobistego spotkania z Bogiem, obecnym w Słowie i w sakramentach. Cavalletti, obserwując zaangażowanie dzieci w zajęcia, ich żywe, emocjonalne reakcje na Dobrą Nowinę, łatwość wchodzenia w spontaniczną kontemplację i modlitwę, doszła do wniosku, że mają one ogromny duchowy potencjał. Wchodzę do atrium, zastanawiając się, czego o życiu duchowym mogę nauczyć się od przedszkolaków.

Zna mnie po imieniu

Pudełka na półkach zawierają m.in. przypowieści. Bo Słowo skierowane do dzieci musi być namacalne i widoczne. Materiał do przypowieści o Dobrym Pasterzu to drewniana zagroda, dwuwymiarowe drewniane figurki przedstawiające pasterza, owce i wilka, ale ten do przypowieści o ziarnku gorczycy to tylko mikroskopijne nasionka.

– Dzieci bardzo lubią tę przypowieść i wielokrotnie proszą, by czytać ją im po raz kolejny, pokazywać malutkie ziarenko, z którego wyrasta ogromne drzewo – opowiada Tatiana Jaroszyńska, katechetka od wielu lat pracująca metodą Katechezy Dobrego Pasterza.

Zajęcia trwają zwykle półtorej godziny, z czego tylko kilkanaście minut zajmuje prezentacja określonego materiału przez nauczyciela. Katecheta czyta fragment z Pisma Świętego i powoli porusza figurkami, dokładnie pokazuje dzieciom każdy element znajdujący się w pudełku.

– Zawsze sięgamy po oryginalny tekst z Biblii, nie próbujemy go upraszczać ani parafrazować. Chcemy, żeby dziecko spotkało się z prawdziwym Słowem Bożym, a nie z naszą interpretacją – wyjaśnia Tatiana.

Potem nauczyciel zadaje kilka pytań pomocniczych do Ewangelii, ale nigdy nie daje potwierdzenia, czy odpowiedź podana przez dzieci jest prawidłowa. Również kiedy dzieci milczą, nie próbuje nakierowywać ich na odpowiedź. To one same muszą odkryć w danym tekście prawdę dla siebie.

Pozostały czas przed i po prezentacji nauczyciela przeznaczony jest na swobodną pracę dziecka z wybranym przez siebie materiałem.

– Pracę, a nie zabawę – podkreśla dr Barbara Surma, pedagog i nauczyciel Katechezy Dobrego Pasterza. – W metodzie Montessori zawsze zwraca się uwagę na to, że dziecięca aktywność jest bardzo ważna. Potocznie postrzega się swobodną zabawę jako stratę czasu, ale to właśnie w ten sposób dziecko uczy się nowych umiejętności i rozwija.

To właśnie wtedy, kiedy maluchy same, po raz kolejny przesuwają figurki owieczek i pasterza, uświadamiają sobie głęboki sens przypowieści.

– Zaskoczyło mnie to, że kiedy pytam tych najmłodszych o to, kim według nich są owce z przypowieści, początkowo w ogóle nie wiedzą, co odpowiedzieć – mówi Ada Łyskawa, katechetka i mama, która prowadzi zajęcia dla maluchów z elementami Katechezy Dobrego Pasterza w warszawskiej parafii Jana Pawła II. – Ale kiedy odkryją, że to jest o nich, że to je Dobry Pasterz zna po imieniu, opiekuje się nimi, ogromnie to przeżywają. Kiedyś podsłuchałam rozmowę dwóch małych dziewczynek. Jedna mówiła do drugiej: „Jak to nie chcesz się ze mną bawić? Ale przecież ja jestem ważna dla Jezusa!”.

– Zdarza się, że dzieci pytane o to, kim są owce, nie potrafią odpowiedzieć, ale np. pracując z materiałem, nazywają owieczki imionami dzieci z grupy przedszkolnej – dopowiada Barbara Surma. – Tak jakby już rozumiały, ale jeszcze nie potrafiły tego odkrycia przełożyć na słowa.

Sofia Cavalletti w książce „Potencjał duchowy dziecka”, w której zebrała obserwacje i doświadczenia związane z katechezą wśród przedszkolaków, przytacza historię chłopca z upośledzeniem umysłowym, który przypadkiem trafił na pudełko z przypowieścią o Dobrym Pasterzu u swojej cioci. Ze skupieniem wysłuchał krótkiej historii, mimo że zawsze miał kłopoty z koncentracją, po czym z przejęciem brał do ręki drewniane owieczki, głaskał je i mówił do nich: „Nie bój się. Nie brak ci niczego”. Po dwóch dniach, gdy ponownie odwiedził ciotkę, od razu sięgnął po pudełko z przypowieścią. Znów głaskał owieczki i mówił: „Nie boję się. Niczego mi nie brakuje!”. Krzyczał z przejęciem: „Jest tylko dla mnie! Jest tylko dla mnie!”.

Świadomość relacyjna

Psychologowie religii, którzy zajmują się badaniem rozwoju religijnego małych dzieci, często nawiązują do teorii rozwoju intelektualnego Jeana Piageta, dowodząc, że myślenie religijne podlega takim samym prawom, co rozwój wszystkich zdolności poznawczych.

Ronald Goldman badał zdolność do rozumienia tekstów religijnych u małych dzieci, przedstawiając im opowieści biblijne, i doszedł do wniosku, że nie są w stanie ich pojąć do czasu, kiedy nie osiągną stadium operacji formalnych, czyli myślenia dedukcyjno-hipotetycznego i myślenia abstrakcyjnego. To stadium dzieci osiągają około 12. roku życia. Jego koncepcja szybko spotkała się z zarzutem, że niesłusznie utożsamia metaforyczność języka biblijnego z poziomem jego abstrakcyjności.

– Na tym właśnie polega siła przypowieści, które wykorzystujemy na katechezie – mówi Tatiana Jaroszyńska – że odnoszą się do konkretów, które dzieci mogą zobaczyć, dotknąć, na swój sposób przeżyć. Na tym etapie w Katechezie Dobrego Pasterza nie sięgamy też po opowieści ze Starego Testamentu, które być może są barwne i działają na wyobraźnię dziecka, ale trudno odczytać ich głęboki sens, nie znając Ewangelii. Chcemy przede wszystkim, by dzieci usłyszały to, co najważniejsze, czyli Dobrą Nowinę, że Bóg je kocha i że je zbawił.

David Hay i Rebecca Nye przeprowadzili szereg wywiadów z małymi dziećmi, dowodząc, że posiadają one wrodzony, niezależny od socjalizacji i wzorców kulturowych, potencjał życia duchowego. Tym potencjałem jest świadomość relacyjna, czyli taka, która buduje się w odniesieniu do innych obiektów: świata zewnętrznego, ludzi i Boga. Dzieci ze swoją naturalną potrzebą bezpieczeństwa i miłości dążą do budowania relacji, co jest biologiczną i wrodzoną podstawą rozwijanego przez nie w przyszłości życia religijnego i duchowego.

Za słońce i Marysię

– Tym, co najbardziej zachwyca mnie w małych dzieciach – mówi Ada Łyskawa – jest ich zdolność do bycia tu i teraz. Nam, dorosłym, bardzo trudno jest oderwać się od wspominania przeszłości lub wybiegania myślami w przyszłość do niezałatwionych spraw, nierozwiązanych problemów, planów. Obserwuję to zwłaszcza w ich spontanicznych modlitwach, ­które ­właściwie nie przyjmują formy próśb, ale przede wszystkim są dziękczynieniem za to dobro, którego dzieci doświadczają w tym momencie. Maluchy modlą się: „Dziękuję Ci za to, że świeci słońce!” lub „Dziękuję za moją koleżankę Marysię, która jest obok mnie”.

– Jedna z dziewczynek, już trochę starsza, dziewięcioletnia, która przychodzi do nas na katechezę, została zapytana przez rodziców, co mówiła Panu Bogu w trakcie modlitwy – opowiada Barbara Surma. – Odpowiedziała ze spokojem, że przecież na modlitwie nie są ważne jej słowa, tylko to, że może z Panem Bogiem być.

W Katechezie Dobrego Pasterza dziecięcą modlitwą są nie tylko wypowiadane słowa, ale każda praca z materiałem, rysunek. Czym innym są te aktywności, jeśli nie przeżywanym po dziecięcemu rozważaniem Bożego Słowa i odpowiadaniem na nie?

– Mój syn, kiedy jeszcze był mały, na kartce z przyklejonym ziarenkiem gorczycy wymalował żółtą kredką zamaszyste promienie bijące od nasionka – opowiada Tatiana. – Nie jesteśmy w stanie wytłumaczyć, co dokładnie miał oznaczać ten rysunek, ale wiemy, że kolor żółty jest oznaką radości i możemy przyjąć, że praca nad tym rysunkiem wiązała się dla niego z pozytywnymi przeżyciami.

Katechetki obserwują także niezwykłą zdolność dzieci do wyciszenia i skupienia. Te, zdawałoby się, ruchliwe i pełne energii istoty potrafią przez całe zajęcia zajmować się wyłącznie jednym, prostym materiałem.

– Miałam kiedyś chłopca, który przez całe zajęcia pracował z materiałem przedstawiającym ołtarz z obrusem, krzyż, świece, kielich i patenę – mówi Barbara Surma. – Z zaciekawieniem brał do ręki krzyż, manipulował nim i dokładnie mu się przyglądał. Potem po zajęciach z radością zakomunikował rodzicom: „Nareszcie mogłem pobawić się krzyżem”. Okazało się, że podczas rodzinnej modlitwy rodzice nie pozwalali mu dotykać krzyża w poczuciu, że jego „bawienie się” będzie formą profanacji. Tymczasem on bardzo tego potrzebował.

Największa tajemnica świata

W kościele Jana Pawła II w Warszawie, na specjalnej mszy dla rodzin, najmłodsze dzieci mają swój specjalny kącik – dywanik, na którym siedzą razem ze swoimi zabawkami. Mogą się trochę powiercić, pokręcić i nikt nie ma do nich o to pretensji. Kazanie składa się z pięciominutowej części dla dzieci w wieku szkolnym i dłuższej, adresowanej do dorosłych. Najmłodsi już przed liturgią słowa przechodzą do salki na katechezę.

– Niedawno mieliśmy zajęcia o Aniele Stróżu. Rozwinęłam taśmę i zapytałam ich, czy wiedzą, że kiedyś nie było ich na świecie. Dla wielu dzieci było to ogromne zaskoczenie – śmieje się Ada Łyskawa. – Powiedziałam im: Bóg bardzo chciał, żebyś się pojawił i żeby mógł się z ciebie cieszyć, dlatego wykorzystał do tego twoją mamę i tatę. Na początku taśmy położyłam małą perłę, mówiąc im, że kiedyś byli tacy malutcy jak ta perełka, potem dalej ustawiłam model nienarodzonego dziecka, pokazując, jak rośli i się rozwijali, jeszcze dalej lalkę-bobasa ukazującą moment narodzin. Taśma kończyła się frędzlami, które oznaczały, że ich życie trwa i ta historia dalej się rozwija. Na koniec powiedziałam im, że Bóg chciał, żeby każdy z nich miał takiego niewidzialnego przyjaciela, który nad nimi czuwa i się nimi opiekuje, dlatego dał im Anioła Stróża. Słuchały tego jak zaczarowane.

Na innych zajęciach dzieci szukały największej tajemnicy świata. Strzałki zaprowadziły je do kościoła przed tabernakulum. Tam usłyszały fragment o Mojżeszu, któremu Bóg ukazał się w krzaku gorejącym. Królowie mieszkają w ogromnych zamkach, prezydenci w pięknych pałacach, a tu mieszka Ktoś większy niż król i prezydent, tutaj mieszka sam Bóg i to jest największa tajemnica świata – usłyszały. Na znak, że ziemia na której stoją, jest święta, ten jeden raz zdjęły swoje buciki.

Co dzieje się w głowach i sercach maluchów spotykających się z Absolutem?

– W Katechezie Dobrego Pasterza katecheta w żaden sposób nie próbuje sprawdzać i oceniać osiągnięć dziecka – tłumaczy Barbara Surma. – Jedynym nauczycielem jest tu Jezus Chrystus. Naszym zadaniem jest tylko przyprowadzić dzieci do Niego.

– Ważne jest nastawienie katechety, który nie wychodzi z pozycji tego, który wie, ale razem z dziećmi pochyla się nad tajemnicą – mówi Tatiana Jaroszyńska. – Przecież historia zbawienia to dla nas, dorosłych, taka sama wielka tajemnica, której nigdy nie zgłębimy do końca.

– Najważniejsze, żeby uszanować dzieci i ich wiarę – dodaje Ada Łyskawa. – Trzeba przyjąć, że to dziecko jest człowiekiem i w niektórych kwestiach, ze swoim zaufaniem, prostotą, zdolnością do radości i bycia tu i teraz, ma nawet lepiej niż człowiek dorosły. Dla mnie dziecko to żywa katecheza.©

 

NAŚLADOWAĆ DZIECKO

ONO nie tylko posiada duchowy potencjał, ale wiele możemy się od niego nauczyć. Pan Jezus mówi: „Jeśli nie staniecie się jak dzieci, nie wejdziecie do królestwa niebieskiego”. Nie chodzi tu o infantylizm w wierze, ale o otwarcie się na propozycję Pana Boga. Dziecko nie ma wątpliwości co do tego, co rodzice mówią – ufa bez reszty ich świadectwu, choćby byli w tym, co mówią, pokrętni. Oni są dla dziecka najważniejsi. Pan Jezus taką postawę dziecka przenosi na odniesienie do Pana Boga. Nawet jeśli dziecko cierpi – ono nie ma żalu do Pana Boga, wystarczy, że mama czy tata je przytulą i uczestniczą w tym cierpieniu. Pan Jezus zwraca uwagę na to, żebyśmy tak jak dzieci uczyli się bezgranicznego zawierzenia Panu Bogu. Zwłaszcza w sytuacjach trudnych. Nawet wtedy, gdy po ludzku sądząc przegrywamy nasze życie.
Taką postawę dziecka podziwiam i próbuję jej się uczyć. Ona była dla mnie wzorem, zwłaszcza gdy doświadczałem choroby nowotworowej. Kiedy pytałem: „Panie Boże, dlaczego mnie to spotyka?”, przypominałem sobie, że dziecko takich pytań nie stawia. Ono ufa. Nie próbuje – tak jak my, dorośli – wszystko tłumaczyć racjami rozumowymi. Cierpienia, choroby nie da się takimi racjami wytłumaczyć. ©

BP ANTONI DŁUGOSZ

Autor jest emerytowanym biskupem pomocniczym częstochowskim i profesorem katechetyki.

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]

Artykuł pochodzi z numeru Nr 46/2017