Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Tak jest np. z rejestracją wiernych parafii chrześcijańskich w Europie i w Polsce. Rejestracji, która położyła fundamenty pod rozwój współczesnych systemów ewidencji ruchu naturalnego ludności (urodzeń, małżeństw i zgonów). Dokładnie tego, czym dzisiaj zajmują się państwowe urzędy stanu cywilnego.
Najstarsze znane dzisiaj księgi, które zachowały się w kilku parafiach katolickich we Włoszech i Francji, pochodzą z pierwszej połowy XIV w. Księgi z drugiej połowy tego stulecia zachowały się w Niemczech. W Polsce pierwszy znany w tej sprawie statut dotyczy prowadzenia rejestracji małżeństw i pochodzi z diecezji krakowskiej, a datowany jest na rok 1459. Najstarszymi zachowanymi są księgi małżeństw parafii Najświętszej Marii Panny w Krakowie (od 1548 r.) i księgi parafii w Bochni.
1050 lat temu Mieszko I przyjął chrześcijaństwo i na zawsze zmienił bieg naszej historii. Ale czy na pewno wiemy dlaczego, gdzie i kiedy się to stało? Zapraszamy w pasjonującą podróż przez mroki najwcześniejszych dziejów Polski | Przeczytaj dodatek "966: ŚWIADECTWO CHRZTU" »
Zasadniczej zmiany w Kościele katolickim dokonał w tej mierze sobór trydencki (1545-63). W następstwie jego postanowień w Polsce od końca XVI w. synody prowincjonalne decydowały o zamiarze rejestracji małżeństw. W skali całej Rzeczypospolitej sprawę rejestracji małżeństw i chrztów w parafiach ustalił Synod Piotrkowski z 1607 r. O rejestracji zmarłych w Europie stanowił Rytuał Rzymski z 1614 r., w Polsce zaś Rytuał Piotrkowski z 1631 r.
Prowadzenie rejestracji parafialnej upowszechnia się u nas dopiero pod koniec XVII w., jakkolwiek znane są liczne przykłady ksiąg z okresu wcześniejszego. Nieco później praktyka prowadzenia rejestrów parafialnych objęła również parafie greckokatolickie. Rejestracja metrykalna była powszechna od pierwszej połowy XVI w. w parafiach Kościołów protestanckich w Europie i Polsce. Pod koniec XVIII w. pojawia się na naszych ziemiach prawo uznające kościelną rejestrację metrykalną za państwowe akta stanu cywilnego. Najwcześniej stało się to w Galicji od 1782 r. Tymczasem ustawodawstwo rewolucyjnej Francji wprowadza od 1792 r. cywilne księgi stanu cywilnego, a ich prowadzenie powierza merostwom. Z czasem powoli i ta idea przyjmie się w praktyce działań nowoczesnego państwa.
Księgi parafialne w postaci zasadniczych serii ksiąg ochrzczonych, ksiąg małżeństw i ksiąg zmarłych, niezależnie od prowadzonych również parafialnych spisów wiernych (tzw. księgi status animarum) czy dość często spotykanych wykazów komunikowanych na Wielkanoc, stanowią dzisiaj pierwszorzędne źródło historyczne do badań z zakresu historii społecznej, w tym szczególnie żywo rozwijającej się demografii historycznej oraz genealogii. Często w zależności od temperamentu i zdolności prowadzącego je proboszcza zawierają szereg różnych informacji z ważnych wydarzeń życia wsi, obserwacji zdarzeń pogodowych itp. Pisane z zasady po łacinie, zawierają morze zwrotów i wyrażeń staropolskich, ukazują formowanie się nazwisk chłopskich. Są wielkim i bezcennym skarbem naszej kultury. ©
PROF. KRZYSZTOF ZAMORSKI jest historykiem, specjalizuje się m.in. w historii społeczno-gospodarczej oraz w demografii historycznej. W latach 1994–2003 dyrektor Biblioteki Jagiellońskiej, obecnie kieruje Zakładem Dziejów Historiografii i Metodologii Historii w Instytucie Historii UJ. Członek Zarządu Głównego i prezes Krakowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego.
