Niemieckie kobiety 1945

„My, kobiety, mamy odpokutować za to, co Niemcy wyrządzili innym” – napisała Helene Plüschke w Boże Narodzenie 1945 r...

04.02.2013

Czyta się kilka minut

Za nią były już wtedy wielokrotne gwałty, popełnione przez sowieckich żołnierzy, aresztowania, kolejne wysiedlenia, głód i lęk o dzieci. Przed nią – nadal niepewna przyszłość. Bo wojna się skończyła, ale przemoc nie. Wstrząsający obraz ostatnich miesięcy wojny oraz czasu powojennego opisany jest w pamiętnikach trzech Niemek: ze Śląska, z Pomorza i z Prus Wschodnich, których fragmenty zostały właśnie opublikowane w zbiorze „Wypędzone”, opracowanym przez Ewę Czerwiakowską.

Ich pochodzenie społeczne i miejsce, gdzie żyły, są różne, różnią się też ich doświadczenia, ale wszystkie musiały opuścić domy i zacząć wszystko od nowa. Esther von Schwerin uciekała z dziećmi powozem z Mazur przez skuty (cienkim) lodem Zalew Wiślany. Ursula Pless-Damm, podobnie jak Helene, nie uniknęła gwałtu; potem był obóz i praca ponad siły na wsi koło Świecia. Takich świadectw pokazujących grozę pogromów na Niemcach i przymusowych wysiedleń publikuje się coraz więcej. Wiedza o tym, co działo się pod koniec II wojny światowej i w pierwszych latach po niej, jest coraz bardziej powszechna – i to dobrze.

„Wypędzone” nie mają jednak ani szokować, ani udowadniać nikomu winy. Są one zapisem tego, co historia i jej bieg oznaczały dla tych trzech kobiet; są ich osobistym doświadczeniem. To, że były one Niemkami, nie powinno mieć tu zasadniczego znaczenia. Masowe gwałty były i są tragedią kobiet wszędzie tam, gdzie toczy się wojna – tak było w czasie wojny na Bałkanach i tak nadal jest podczas konfliktów w Afryce. Wszystkie trzy bohaterki tej książki usiłują przetrwać, tak jak wiele innych kobiet wcześniej i później. W przypadku Helene i Esther siłę dają dzieci. „Dzieci nie pojmują, co się ze mną stało. Muszę być silna, nie mogę pokazywać słabości, muszę się o nie zatroszczyć. I mimo bólu zmuszam się do wstania” – pisze Helene po pierwszej fali gwałtów. To dla dzieci nieustająco porządkuje dom, z którego ciągle jest wyrzucana. To nie niemiecka kobieta jest silna i się nie poddaje, ale po prostu matka, która dla dzieci zrobi wszystko.

Mimo że relacje tej trójki warto czytać jako zapis losu kobiet niezależnie od ich narodowości, one same nie unikają myśli o przyczynach swoich nieszczęść. Zastanawiają się, dlaczego Niemcy są tak znienawidzeni i dlaczego odwet zwycięzców jest tak straszny – i zdają sobie sprawę, że wcześniej to oni byli ofiarami. Ursula pisze o Rosjanach: „U nich też są dobrzy i źli – jak u nas. Przywołuję w myślach nasze zwycięstwa pierwszych lat wojny. Jak upokorzeni musieli czuć się ludzie przez nas pokonani?”. Kiedy widzą okrucieństwo, starają się zrozumieć, co uczyniło oprawcę okrutnym. Ta chęć, aby zrozumieć krzywdę, która jest im wyrządzana, najbardziej zdumiewa w tej książce.

„Wypędzone” otwierają nową serię wydawniczą pt. „Karty historii”, publikowaną przez Ośrodek KARTA i Dom Wydawniczy PWN. Ma ona pokazywać historyczne wydarzenia poprzez ludzkie losy w indywidualnym, czasem niemal intymnym wymiarze. Bez takiej perspektywy obraz przeszłości nigdy nie będzie pełny.

„Wypędzone” są świadectwem wyrządzonego zła, ale jednocześnie, jak we wszystkich autentycznych historiach, są tam też przykłady bezinteresownej pomocy. Jak kawałek chleba z ostatniej żelaznej porcji, oddany głodującej Niemce przez sowieckiego żołnierza.


„Wypędzone. Historie Niemek ze Śląska, z Pomorza i Prus Wschodnich”, wyd. Ośrodek KARTA i Literatura Faktu PWN, Warszawa 2013.

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Dziennikarka działu Świat, specjalizuje się też w tekstach o historii XX wieku. Pracowała przy wielu projektach historii mówionej (m.in. w Muzeum Powstania Warszawskiego)  i filmach dokumentalnych (np. „Zdobyć miasto” o Powstaniu Warszawskim). Autorka… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 06/2013