Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Iskra, błysk, siny płomyk: czy Shararat / w języku arabskim czy perskie Sharareh / imię twe wabi jak nieznana pieszczota” – ten fragment wiersza Tadeusza Pióro znakomicie oddaje atmosferę i ducha Brave Festival. Kipiący od rytmów, barwny, przynoszący nowe zapachy i dźwięki, przywodzący na myśl dalekie podróże, pozwala znaleźć w lipcowym mieście niszę, w której można przeżyć „wszystkie modlitwy świata”, usłyszeć „zatopione pieśni”, spotkać „zaklinaczy”, przeżyć „wtajemniczenia kobiet”. To ostatnie hasło towarzyszyło tegorocznej edycji, która skupiała się na tradycjach, inicjacjach i problemach kobiet z odległych kultur.
Głos medium
Brave nie jest jedynym festiwalem, który stara się łączyć działalność charytatywną z artystyczną – ale jego specyfika polega na tym, że wydarzenie sceniczne może stać się istotniejszym przeżyciem dla artystów niż dla publiczności. Czy miłosierdzie i sztuka to sprzeczne żywioły? Owszem, zmienił się paradygmat komunikacji na linii artysta–odbiorca; odbiorca stał się także współtwórcą oraz „użytkownikiem” dzieła sztuki. W przypadku festiwalu Brave to przesunięcie bywa radykalne. Publiczność daje dzieciom z projektów Brave Kids energię i nadzieję. Dzieci z krajów dotkniętych biedą i przemocą uczestniczą w warsztatach, które kończą się poważnym przedstawieniem: z prawdziwą sceną, publicznością i oklaskami. Brazylijskim pieśniarkom, którym sztuka pozwoliła wyjść z depresji – aktywna i oddana publiczność Impartu doda sił na kolejne lata pracy. Ale na Brave panuje partnerstwo: z większości pokazów widzowie i słuchacze wychodzą oczarowani.
Wrocławska synagoga jest znaczącym kontekstem dla tych koncertów, a duch ekumenizmu od zawsze towarzyszy festiwalowi. Jedną z najmocniejszych propozycji tegorocznej edycji było Nyati – kobiece medium: w biało-złotej, dyskretnie oświetlonej synagodze święte instrumenty ludu Shona wprawiły publiczność w trans. Sekwencje dźwięków i głos medium, rytm grzechotek stworzyły sugestywny spektakl.
Świat jest tak ukształtowany, że wszystkie religie są potrzebne – mówi Grzegorz Bral, dyrektor Brave Festival. – Człowiek ma naturalną dążność do Boga, do Absolutu, to się nazywa inaczej w różnych kulturach. Uważam, że trzeba respektować wyznania innych ludzi. Religijność ludzi, którzy tu przyjeżdżają, jest dla mnie wręcz kluczowym przejawem tego, kim oni są.
To dlatego na otwarcie festiwalu wybrano pochodzące z sufickiej tradycji „Pieśni miłosne do Proroka” w wykonaniu kobiet z wysp Oceanu Indyjskiego. Przez półtorej godziny czarnoskóre kobiety w tradycyjnych strojach śpiewały pochwalną pieśń do jedynego Boga – proszalną i dziękczynną. Ten rodzaj miłosnego, czułego, niemal intymnego credo pokazał, jak istotna na Brave jest duchowość. Bral podkreśla, że kultura duchowa jest szczególnie ważna zwłaszcza teraz, kiedy świat Zachodu się laicyzuje: – W enklawach, zakątkach kultura nie jest robiona na sprzedaż, na pokaz, jest integralną częścią całego systemu, wierzeń i duchowości człowieka. Kultura i duchowość są połączone.
Sny pustyni
Przez osiem kolejnych lat, od początku trwania festiwalu, zmienił się na świecie stosunek do wielokulturowości. Jeszcze niedawno wśród polityków i socjologów powszechna była opinia, że wielokulturowość jest wartością. Niedawno pojawiły się głosy, że integracja jest niemożliwa i cały pomysł zawiódł, że to utopia. Ale globalizacja kurczącego się świata zderza i będzie zderzać nas z przejawami coraz bardziej odmiennych kultur. Częścią misji Brave jest poszerzanie tolerancji. – Można mówić o misji tego festiwalu, ale to jest wszystko dużo prostsze – wyjaśnia Bral. – To spotkanie między ludźmi, którzy pochodzą z różnych kultur. Od samego początku interesowali mnie zwykli ludzie. Zwykłe spotkania. Ludzie słyszeli o Tybecie, bo Tybet ma swojego Dalajlamę. Na świecie są dziesiątki tysięcy kultur, które swojego Dalajlamy nie mają.
Atutem Brave jest różnorodność. Obok modlitewnych spektakli mamy pokazy Brave Kids, śródmiejskie muzyczno-taneczne procesje, forum, podczas którego kobiety z różnych krajów zastanawiały się, jaka jest ich rola w kultywowaniu tradycji, w jaki sposób walczyć o szczęście starzejących się ludzi i pielęgnować kultury odcięte od swoich korzeni. Znaczące, że dyrektorką artystyczną tegorocznej edycji była właśnie kobieta – Anna Zubrzycki.
Część festiwalu stanowiła także wystawa kropkowego malarstwa Aborygenów „Sny pustyni” we wrocławskim Muzeum Współczesnym. Abstrakcyjne, delikatnie figuratywne malarstwo, tak istotne dla sztuki współczesnej Australii, przedstawiało tradycje i rytuały kraju przodków. Kobiety z ludu Warlpiri pokazują ceremonie świeckiego życia, codzienność własnego kraju, oglądaną z perspektywy młodych dziewcząt, żon i matek. Obrazom towarzyszą opisy, bez których Europejczyk nie byłby w stanie odczytać subtelnej symboliki. Bez kulturowych kluczy oglądałby jedynie fantazyjne, kolorowe malarstwo dekoracyjne. To pokazuje, jak bardzo jesteśmy bezradni, próbując pojąć inne kultury. Brave daje do nich klucze, chociaż nad aktywność intelektualną i refleksję przedkłada doświadczenie.
– Uważam, że robimy błąd, przedkładając intelekt nad mądrość płynącą z doświadczenia – mówi Bral. – Sądzę, że to jest wielki problem naszej kultury, że decydujemy się na intelektualizowanie, a nie na pogłębiające się doświadczenie. Dla mnie jest zasadnicza różnica pomiędzy rozumieniem, czym jest tolerancja, a byciem tolerancyjnym.
Pluralizm radosny
Obok istotnych wątków związanych z duchowością, Brave to także świetna rozrywka i element integrujący w pejzażu miejskim. Tę funkcję kapitalnie spełnił zanzibarski rytuał inicjacji unyago – wprowadzenie w tajniki kobiecości – zarezerwowany wyłącznie dla kobiet, podczas którego obecne na sali panie uczyły się, jak zwiększyć satysfakcję seksualną partnera, wykonując odpowiednie ruchy biodrami. Polki okazały się bezpruderyjne, skore do zabawy, świadome własnej kobiecości. Na Brave można było też usłyszeć odważne politycznie wyznania kobiet z afrykańskich plemion. Podczas finałowego koncertu saharyjskich Tuaregów pieśniarki przekonywały, że nigdy nie dadzą sobie założyć burek. – My, kobiety z pustyni, nie damy sobie odebrać wolności – mówiły.
Osobną jakością był pokazywany w Teatrze Pieśń Kozła spektakl w reżyserii Grzegorza Brala – „Pieśni Leara”. Międzynarodowy zespół zbudował pełną napięć, mocną inscenizację, w której pieśni inteligentnie harmonizowały ze scenicznym ruchem i świetnymi kreacjami aktorskimi. Nielinearna opowieść zbudowana na szkielecie szekspirowskiego dramatu sugestywnie pokazuje rodzaje międzyludzkiej komunikacji, przekazywanie emocji, zaskakujące możliwości ludzkiej ekspresji i dynamiki ciała. Częścią festiwalu był także przegląd filmowy i jego poszczególne pasma, m.in. Brave Contexts, w ramach którego organizatorzy postanowili przybliżyć nam Maroko.
Brave jest jak daleka wakacyjna podróż, którą można odbyć zaocznie. I kiedy się kończy – z miejsca zaczynamy za nią tęsknić. Jeszcze tylko rok. Do następnej edycji.
AGNIESZKA WOLNY-HAMKAŁO (ur. 1979) jest poetką, krytyczką literacką, publicystką, autorką książek dla dzieci. Ostatnio opublikowała m.in. tom wierszy „Nikon i Leica”.
