Najlepsze matki najlepszych dzieci

Nie chce oglądać zdjęć syna z frontu. „Po to go wychowałam? Czy w naszej rodzinie w kolejnych pokoleniach mężczyźni muszą ginąć?”

24.05.2015

Czyta się kilka minut

Pogrzeb 20-letniego studenta medycyny – ochotnika z batalionu „Ajdar” – poległego na wojnie z Rosją. Kobieta o blond włosach przy trumnie (zdjęcie powyżej) to jego matka. Sambor, sierpień 2014 r.  / Fot. Mateusz Baj / inPRO
Pogrzeb 20-letniego studenta medycyny – ochotnika z batalionu „Ajdar” – poległego na wojnie z Rosją. Kobieta o blond włosach przy trumnie (zdjęcie powyżej) to jego matka. Sambor, sierpień 2014 r. / Fot. Mateusz Baj / inPRO

Ma 38 lat, jest nauczycielką biologii. Ściany jej rodzinnego domu są pełne zdjęć mężczyzn w mundurach. Spoglądają z nich śniadzi mężczyźni o czarnych oczach.

– Oni szli na wojnę, a ich żony i matki zostawały same... Także w czerni – mówi Wiera. – To wpływ rodziny z Zakarpacia. Od czterech pokoleń wszyscy synowie z linii prapradziadka giną na wojnach. Babcia powtarzała, że to klątwa rzucona przez Cygankę, którą obraził kiedyś prapradziadek. Nie wiem, czy to klątwa. Może to po prostu historia naszej części Europy?

Dziadek i pradziadek Wiery byli w UPA; obaj zginęli podczas II wojny światowej. Pradziadek w bitwie z NKWD pod Hurbami (dziś obwód Równe), dziadek podczas walk z Polakami gdzieś w lasach zachodniej Ukrainy.

Pradziadek otaczany jest kultem – bitwa pod Hurbami to legenda. W kwietniu 1944 r. zgrupowanie UPA, liczące 5 tys. ludzi, zostało otoczone na leśnym uroczysku przez 30-tysięczne siły NKWD i Armii Czerwonej, z czołgami i lotnictwem. Tylko część partyzantów wyszła z „kotła”; Sowieci twierdzili, że zabili 2 tys. Ukraińców (UPA podawała niższe straty).

Za to na los dziadka Wiera macha ręką. – Babcia zawsze mówiła, że on bezmyślnie poszedł się strzelać z Polakami. Bez sensu. Poza ukraińskimi i rumuńskimi, mamy też polskie korzenie.

Ojciec Wiery nie zdążył już na żadną wojnę, ale też zginął tragicznie: w wypadku samochodowym, gdy jechał na własne urodziny. Taki był narwany.

Czy byłam złą matką?

Gdy urodził się Artur, Wiera odkryła, że dorastający synek wygląda dokładnie tak jak mężczyźni z rodzinnych zdjęć. Nie spodobało się jej to. Więcej: była przerażona.

– Człowiek niby edukowany, ale wciąż wierzy się w takie rzeczy... W moim domu panowała atmosfera strachu przed tą klątwą. Dorastałam, patrząc na żałobę babci i mamy.

Długo siedziała nad niemowlęciem i zaklinała: „Po co ci takie czarne oczy, moje słoneczko”. Prośby i także modlitwy poskutkowały, ale tylko połowicznie. Wiera pokazuje zdjęcie, gdzie Artur ma około dwóch lat. Faktycznie, jego włosy z czarnych powoli przechodzą w jasny brąz. Wymodliła te jasne włosy i niebieskie oczy. Ale brwi i rzęsy zostały czarne.

Ludzie brali Arturka na ręce i zachwycali się: taki piękny chłopczyk, niebieskooki blondynek, a taka ciemna oprawa oczu... sokola, kozacka.
Ale Wiera wiedziała, że to nie geny kozaków, tylko klątwa rodziny z Zakarpacia.

– Za każdym razem, gdy potem oglądałam wiadomości o śmierci kolejnych żołnierzy w Donbasie, myślałam o ich biednych matkach. I byłam szczęśliwa, że moje dziecko jest w bezpiecznym miejscu, na studiach w Kijowie.

Myliła się.

Do dziś nie jest pewna, kiedy syn pojechał na wojnę. Artur sprytnie to ukrywał.

Wiera: – Wiedział, że nigdy bym go nie puściła. Wsiadłabym w samochód i pojechała, żeby zabrać go do domu. Nawet nie wiem, czy o tym kiedyś rozmawialiśmy... On i tak znał moje zdanie. My nigdy nawet tam nie byliśmy, na wschodzie Ukrainy. Walczyć o coś, czego nawet się nie widziało? Wojna wojną, ale ten kraj ktoś musi budować... A on był jednym z tych, którzy powinni to robić! Studiował prawo, wyobrażałam go sobie jako reformatora Ukrainy. Może byłam złą matką?! Mieliśmy przecież codziennie kontakt, a nie zorientowałam się, że mnie okłamuje, że jest na froncie...

Podczas gdy Artur walczył już z Rosjanami, wysyłał matce zdjęcia – ze znajomymi w centrum Kijowa, zrobione wcześniej. Podczas rozmów telefonicznych narzekał na uniwersytet. Esemesował, że nie może zadzwonić, bo uczy się do kolokwium.

Ale gdy tamtego czerwcowego dnia 2014 r. pod dom przyjechały auta z oznaczeniami ochotniczego batalionu, Wiera od razu zrozumiała, jakie egzaminy Artur zdawał przez ostatnie miesiące. Z aut wysiedli koledzy Artura i powiedzieli, że przywieźli go do domu. Martwego.

Powiedzieli, że był dobrym żołnierzem. Jej syn, jej oczytany chłopiec dobrym żołnierzem?! Nie, to niemożliwe. – Słuchałam, jakby mówili o kimś innym – wspomina Wiera.

Wysłali jej także mailem zdjęcia zrobione na froncie. Wiera do dziś nie otworzyła maila.

– Nie po to wychowałam jedno z najlepszych dzieci w tym kraju, żeby poszło zginąć na wojnie. Nie chcę tego widzieć.

Kupię ci, synku, czekoladę

Olesia z Dniepropietrowska: – Mój syn, Wowa, walczy na Wschodzie od lata zeszłego roku. Na Ukrainie mamy kult ochotniczych batalionów. Jakby ludzie uważali, że żołnierze zwykłego wojska są gorsi, bo zmobilizowani. Współczują im, że spotkało ich coś takiego jak mobilizacja. Ale to nieprawda! Jest wielu, którzy nie ufali batalionom ochotniczym i niecierpliwie czekali na wezwanie mobilizacyjne. Albo zgłaszali się sami do armii, jak mój syn.

– Jeszcze jak byli na poligonie, zapytałam: „Synku, czego wam trzeba?”. Powiedział: „Mamo, niczego nam nie dali, dostałem jakiś stary mundur, nie ma butów w moim rozmiarze”. Tak się skarżył. Ja już nie pracuję, więc miałam czas, by chodzić po znajomych i zbierać na wyposażenie. Zapytałam go jeszcze, czy nie dorzucić mu czegoś do paczki. A on na to, że chciałby coś słodkiego. „Kupię ci czekoladę”, powiedziałam. A tak naprawdę przez całą noc piekłam ciastka, dokładnie takie, jak zawsze lubił. I zrobiłam z tego wielką paczkę.

Od tamtego czasu Olesia i kilka innych matek z Dniepropietrowska zaczęły organizować pomoc dla oddziału Wowy.

Olesia: – Dzwonimy do siebie i informujemy się o problemach. Na przykład zimą nasza koleżanka powiedziała: „Mój mówi, że nie ma ciepłych skarpetek”. Od razu zgłosiła się inna matka, że właśnie szyje skarpetki dla swojego syna i może uszyć od razu drugie. Tak się organizowałyśmy.

Gdy na froncie jest spokojniej, Olesia osobiście dowozi pomoc na ukraińskie pozycje.

– Trochę się boję. Ale spotkanie z synem jest dla mnie ważniejsze niż strach. Chłopcy zawsze się cieszą, jak mnie zobaczą. Także dlatego, że zawsze mam dla nich coś słodkiego. Same robimy różne smakołyki dla chłopców. Na Paschę [tak Ukraińcy określają Wielkanoc – red.] udało nam się nawet upiec babki! – chwali się Olesia i dodaje: – Wowa powiedział, że muszę sobie kupić smartfona, żebym mogła oglądać także jego zdjęcia. Wszystko wysyła mi na Facebooku. Mam już ponad 50 lat, średnio sobie radzę z tym sprzętem...

Luba w skupieniu manewruje palcem po ekranie dotykowym. W końcu znajduje to, co chciała: – O, zobacz!

Na zdjęciu kilku uśmiechniętych żołnierzy pozuje z wielkanocnymi babkami.

– Wiem, że nie pomogę im wygrać wojny. Ale staram się choć trochę osłodzić im tamtą codzienność. To chyba rola matki?

Tak go wychowałam

Luba ma 60 lat. Jej syn, Saszko, poległ podczas walk o miasto Szczastie koło Łuhańska.

Luba jest z niego dumna. W jej małym mieszkaniu naczelne miejsce zajmuje „kapliczka” Saszy.

„Kapliczka” to w istocie stoliczek, przykryty białym obrusem. Na stoliczku zdjęcia w ozdobnych ramkach, wojskowa czapka-uszatka, magazynek na naboje, scyzoryk. Luba pilnuje, aby przy fotografiach paliły się świece.

– Te pamiątki przywieźli mi koledzy syna. Wszyscy bardzo go kochali, to był taki dobry chłopak... Na pogrzebie było dużo ludzi. Przyszła prawie cała nasza wieś.
Lubie jest tylko trochę przykro, że nikt z żołnierzy z oddziału Saszki nie przyjechał na obchody 40 dni po śmierci syna. Prawosławni wierzą, że po 40 dniach dusza odchodzi do nieba. Bliscy spotykają się wtedy nad grobem – to ważne niemal tak samo jak pogrzeb.

– Przygotowałam nawet jedzenie, dużo jedzenia. Pomyślałam, że chłopcy przyjadą głodni. Ale nie przyjechali. Chociaż rozumiem: trwa wojna, są na froncie, a do nas, aż na zachodnią Ukrainę, z wojny daleko.

Luba wspomina ostatnie spotkanie z synem: – To był taki zwykły dzień. Wieczorem oglądaliśmy razem telewizję. Pamiętam, że podawali informacje z frontu. Trwały ciężkie walki o lotnisko w Doniecku. „Tam jest coraz gorzej” – powiedział Saszko, a ja pokiwałam głową. No i w nocy on spakował swoje rzeczy i pojechał. Nie pożegnał się ze mną. Pewnie nie chciał, żebym płakała przy pożegnaniu. Pewnie bał się, że będzie nam jeszcze trudniej. Wstał dużo wcześniej, zjadł śniadanie, nawet wyprowadził psa na spacer. Zawsze był taki odpowiedzialny. Tak go wychowałam.

Luba dodaje: – Zadzwonił do mnie już z pociągu na Wschód i przeprosił, że zapomniał pościelić łóżka. Zapytałam: „Już pojechałeś?”. Bo ja od dawna przygotowywałam się na to, że w końcu pojedzie na tę wojnę. „Kocham cię, mamo”, odpowiedział.

Luba płacze, gdy mówi o statusie uczestnika działań zbrojnych w wojnie ukraińsko-rosyjskiej. Saszko, choć poległy, takiego statusu nie ma, bo był w batalionie ochotniczym, a nie w zwykłej armii. Przyznanie takiego statusu gwarantuje rodzinie żołnierza odszkodowanie za jego śmierć.

Ale Lubie nie chodzi o pieniądze: – Do każdej urzędowej sprawy muszę jechać z jego aktem zgonu. Pewnie byłoby mu przykro. Zasługiwał na to, żeby być uznanym za bohatera.

Luba ma nadzieję, że kiedyś o Saszce i jego kolegach będą uczyć w szkołach.

Bierzcie sobie ten Donbas!

Na Ukrainie jest tradycja przesyłek z drobnymi podarunkami dla weteranów. Do niedawna dotyczyło to tych z II wojny światowej – zresztą wszystkich, nawet tych z Armii Czerwonej. Dla bardzo wiekowych już ludzi to miły gest. W ten dzień każdy z nich czeka na swoją paczkę. Dziś tradycja objęła również rodziny weteranów wojny, która trwa.

8 maja także Luba dostała więc paczkę. „Od Poroszenki dla Saszki” – pomyślała. W paczce: 800 gramów cukru, wino, zagęszczone mleko.

Na początku chciała to położyć obok pamiątek po synu. Ale wtedy coś w niej pękło. Nie chcą oficjalnie przyznać, że walczył, a przysyłają cukier? Na co teraz cukier mojemu Saszce? Dlaczego syn prezydenta Poroszenki nie poszedł umierać w Szczastie?

Luba zaczęła płakać i krzyczeć. Tak głośno, że sąsiedzi przybiegli zobaczyć, co się dzieje.

– Niech wasi synowie idą na wojnę! Oddajcie Saszkę! Bierzcie sobie ten Donbas! Dlaczego mój? Nie wierzę, nie wierzę, nie wierzę!

Luba krzyczała długo. Dopóki sąsiedzi nie wezwali pogotowia; lekarz podał jej zastrzyk uspokajający. ©

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]

Artykuł pochodzi z numeru TP 22/2015