Mądrość Kościoła prześladowanego

Uczestników Kongresu przywieziono z Lublina rano, kiedy papież już się spotykał z młodzieżą. Ponieważ ktoś uznał, że teologowie na tych spotkaniach nie są potrzebni, wszystkich tych (niezwykłych) ludzi zamknięto w klasztornej „klauzurze”. Wymęczeni wielogodzinnym oczekiwaniem z ulgą powitali papieża, który ich nie zawiódł.

Papieski wykład dotyczył… teologii. Zwracając się do teologów, którzy działali w podziemiu, nieraz płacąc wysoką cenę, Jan Paweł II wykazał, że właśnie ich dorobek, niekoniecznie w postaci opasłych dzieł teologicznych, „odsłania same korzenie teologii”, bo – jak mówił – „w warunkach ograniczania i łamania wolności religijnej [jest świadectwem] postawy świadomego wyboru Chrystusa. (…) Świadectwo zaś jest poznaniem szczególnym, jest obcowaniem z tajemnicą w znaczeniu całościowym i egzystencjalnym”. „Można powiedzieć – konkludował papież – że na tym obszarze ukształtowała się szczególna postać teologii wyzwolenia”.

Po blisko 27 latach trudno nie zapytać, co po upadku reżimu komunistycznego z doświadczeń „Kościoła milczenia” zostało w życiu i nauce Kościoła. Tam, gdzie Kościół był wyniszczony represjami, można było obserwować dążenie do rekonstrukcji tego, „co było przed wojną”. Jednak z tych czasów prześladowań pozostała, np. w Czechosłowacji – o czym pisze w tym numerze „Tygodnika” Tomasz Maćkowiak – tworzona w podziemiu „teologia Kościoła umierającego”.

Ale artykuł Maćkowiaka nie jest poświęcony teologii, tylko podziemnej wspólnocie. Takie wspólnoty skupiające żarliwych, odważnych katolików, nie zawsze pozostające kanonicznie w porządku (kwestia celibatu, święcenie kobiet przez biskupa Feliksa Marię Davídka, nominacje biskupów bez wiedzy Rzymu), wyszły z podziemia i – jak twierdzą – utrzymują z obecnym prymasem Czech, kardynałem Dominikiem Duką (który też spędził półtora roku w komunistycznym więzieniu) „pakt o nieagresji”, czyli „po prostu sobie wzajemnie nie przeszkadzają”. Co zaś do statusu kanonicznego, to powołują się na szerokie uprawnienia udzielone Kościołowi w Czechosłowacji przez Piusa XII pod koniec lat 40.

Po 1989 r. relacje między oficjalnym Episkopatem a Kościołem podziemnym nie były jasne. Wobec wątpliwości co do ważności święceń podziemnych księży Stolica Apostolska poleciła je powtórzyć. Żyjących w celibacie dopuszczono do posługi kapłańskiej, żonaci mogli zostać stałymi diakonami albo przyjąć ryt greckokatolicki. Święceń kobiet nie uznano za ważne. Nie uznano też większości konsekracji biskupich. Wielu „podziemnych” księży się oburzało, że Kościół kwestionuje posługę kapłańską ludzi sprawdzonych podczas prześladowań.

Watykan starał się postępować z wyrozumiałością. Benedykt XVI w 2008 r. zezwolił, na prośbę kard. Miloslava Vlka, na odnowienie święceń żonatemu księdzu Janowi Kofroňowi, który po 1989 r. nie chciał przejść na obrządek wschodni. Dzisiejszy „pakt o nieagresji” świadczy o zachowaniu tej postawy.

Jak widać, Kościół przy całej swej empatii nie mógł i nie chciał przejść do porządku nad przekroczeniem takich kanonicznych granic, jak kapłaństwo kobiet i mianowanie biskupów z pominięciem papieża. W innych kwestiach, np. kapłaństwa żonatych, nie był rygorystyczny, chociaż był ostrożny.

Opowieść o „Gminie praskiej” przywodzi na myśl pytania, czego się nauczyliśmy z doświadczeń Kościoła prześladowanego, i o nienaruszalność kanonicznych granic. ©℗