Kustosz Pamięci Narodowej 2002-2010

Prof. ELŻBIETA ZAWACKA (1909-2009)

Jedyna kobieta wśród "cichociemnych", kurier Komendy Głównej ZWZ-AK. Po wojnie w antykomunistycznej organizacji WiN, 1951-55 więziona. Po 1956 r. pedagog. Inicjatorka Fundacji Archiwum Pomorskie Armii Krajowej.

Prof. TOMASZ STRZEMBOSZ (1930-2004)

Historyk, 1982-89 w podziemnej Radzie Edukacji Narodowej, od 1991 r. kierownik Pracowni Dziejów Ziem Wschodnich II RP w PAN. Prekursor badań nad konspiracją w okupowanej Warszawie i na Kresach (w czasie pierwszej okupacji sowieckiej 1939-41).

ANDRZEJ ZAGÓRSKI (1926-2007)

Żołnierz AK, po wojnie pracownik Stowarzyszenia PAX, od lat 60. gromadził dokumenty i relacje o konspiracji w Małopolsce w latach 1939-56 (zebrał 2500 relacji i 25 tys. stron akt). Po 1989 r. pomysłodawca i pierwszy redaktor "Zeszytów Historycznych WiN-u".

Rok 2003

Prof. JANUSZ K. ZAWODNY

Ur. 1921; żołnierz ZWZ-AK, uczestnik powstania warszawskiego. Po wojnie na uniwersytetach w USA, autor anglojęzycznych prac o historii Polski. Paryska "Kultura" przyznała mu nagrodę "Zeszytów Historycznych".

KOMISJA HISTORII KOBIET W WALCE O NIEPODLEGŁOŚĆ

Powstała w 1970 r. przy Polskim Towarzystwie Historycznym - z inicjatywy gen. Marii Wittekówny, szefa Wojskowej Służby Kobiet w KG AK - zbiera i publikuje relacje i dokumenty; wydawca "Słownika uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939-1945".

STUDIUM POLSKI PODZIEMNEJ

Jedna z najbardziej zasłużonych polskich instytucji na emigracji, powstała w 1947 r. w Londynie. Jej archiwa są dla historyków podstawą do badań nad Państwem Podziemnym. Wydawca m.in. publikacji "Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945".

Rok 2004

WŁADYSŁAW BARTOSZEWSKI

Ur. 1922; żołnierz ZWZ-AK, więzień Auschwitz, działacz "Żegoty". Po wojnie w PSL, 1946-54 więziony. Historyk, współpracownik "TP" i Radia Wolna Europa, internowany w 1981 r. W wolnej Polsce szef MSZ. Autor wielu książek historycznych i wspomnieniowych.

REDAKCJA PUBLIKACJI "ZRZESZENIE »WOLNOŚĆ I NIEZAWISŁOŚĆ« W DOKUMENTACH"

Sześć tomów tej publikacji to główne źródło wiedzy o największej organizacji niepodległościowej po 1945 r. Powstało siłami społecznymi; pomysłodawcą był Mieczysław Huchla, w pracach uczestniczyli też Romuald Lazarowicz, Józefa Huchlowa i Zdzisław Wierzbicki.

ZOFIA LESZCZYŃSKA

Ur. 1926; żołnierz AK. Historyk, od 1948 r. do emerytury pracownik Muzeum na Majdanku (szef Działu Dokumentacji). Autorka "Kroniki obozu na Majdanku", inicjatorka miejsca pamięci osób z Lublina, które zginęły z rąk nazistów, NKWD i UB w latach 1939-56.

Rok 2005

BARBARA OTWINOWSKA

Ur. 1924; żołnierz AK, uczestniczka powstania warszawskiego i powojennej konspiracji; w latach 1947-50 więziona. Pracownik Instytutu Badań Literackich PAN. Zajmuje się dokumentowaniem losów kobiet w obozach niemieckich i sowieckich, i w więzieniach PRL.

Gen. BOLESŁAW NIECZUJA OSTROWSKI (1907-2008)

Żołnierz kampanii 1939 r. i ZWZ-AK; w 1944 r. dowódca 106. Dywizji Piechoty AK. Po 1945 r. trzykrotnie aresztowany, dwukrotnie skazany na śmierć (wyrok zamieniono na dożywocie; siedział do 1957 r.). Na emeryturze dokumentował dzieje AK w Krakowskiem.

Ppłk STANISŁAW DĄBROWA-KOSTKA

Ur. 1924; oficer ZWZ-AK, po 1945 r. w konspiracji, 1946-49 więziony. W PRL pracował m.in. w fabryce zabawek. Po 1989 r. z przyznanego przez sąd odszkodowania założył Fundację Studium Okręgu Krakowskiego AK. Dokumentuje dzieje AK w Małopolsce.

O. JÓZEF MOŃKO

Ur. 1952; członek zakonu kapucynów. W stanie wojennym udzielał pomocy prześladowanym i udostępniał pomieszczenia klasztorne w Krakowie na spotkania weteranów: legionistów, żołnierzy Państwa Podziemnego, Sybiraków.

Stowarzyszenie "Archiwum Solidarności"

Pierwsze nieformalne Archiwum Solidarności powstało w 1983 r.: grono dziennikarzy i historyków postanowiło dokumentować działalność opozycji w PRL. Od 1991 r. działa jako legalne Stowarzyszenie "Archiwum Solidarności"; w internecie: www.archsol.pl

Rok 2006

Czesława (1921-2008) i Eugeniusz Cydzikowie

Małżeństwo ze Lwowa. Czesława, aresztowana w 1945 r. za służbę w AK przez sowiecki kontrwywiad, została skazana na 20 lat katorgi; w Workucie w 1956 r.

wyszła za mąż za Eugeniusza (15 lat łagru za przynależność do AK). Zwolnieni w 1957 r., wrócili do Lwowa. Ratowali od zniszczenia polskie miejsca pamięci, m.in. Cmentarz Orląt.

ZAKON OO. PAULINÓW

Jasna Góra to nie tylko miejsce kultu, ale też muzeum z bogatymi zbiorami oraz miejsce ukrycia wielu skarbów podczas wojny: np. Centralne Archiwum Rzeczypospolitej (dziś Archiwum Akt Nowych) z przedwojennego zasobu ocaliło tylko to, co wywieziono na Jasną Górę.

ANDRZEJ KRZYSZTOF KUNERT

Ur. 1952; historyk, prezes Fundacji Archiwum Polski Podziemnej 1939-56, redaktor naczelny Wielkiej Ilustrowanej Encyklopedii Powstania Warszawskiego. Od 2010 r. sekretarz generalny Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.

ZOFIA I ZBIGNIEW ROMASZEWSCY

Działacze opozycji od końca lat 60., kierowali Biurem Interwencyjnym KOR, dokumentującym represje. W 1980 r. w Solidarności, po 13 grudnia w konspiracji, więzieni. Kierowali Komisją Interwencji i Praworządności NSZZ "Solidarność", dokumentującą represje. Od 1989 r. Zbigniew Romaszewski jest senatorem.

Rok 2007

HALINA MARTINOWA (1911-2007)

Żołnierz ZWZ-AK, uczestniczka powstania warszawskiego, po wojnie w Londynie. Szefowa Funduszu Inwalidów AK i Pomocy na Kraj; dokumentowała dzieje AK, redagowała m.in. "Szare Szeregi. ZHP w czasie II wojny światowej. Ocalałe dokumenty" (1982).

KS. WACŁAW KARŁOWICZ (1907-2007)

Kapelan ZWZ-AK, uczestnik powstania warszawskiego, odznaczony Krzyżem Walecznych. Po wojnie represjonowany przez UB/SB. Od lat 70. prowadził niezależną działalność społeczną i edukacyjną. W 1979 r. współtworzył podziemny Komitet Katyński.

OBYWATELSKI KOMITET POSZUKIWAŃ MIESZKAŃCÓW SUWALSZCZYZNY ZAGINIONYCH W LIPCU 1945

Latem 1945 Armia Czerwona i NKWD aresztowały w Augustowskiem i na Suwalszczyźnie kilka tysięcy osób podejrzanych o współpracę z polskim podziemiem, 600 z nich wywieziono w nieznanym kierunku. Komitet, powstały w 1987 r., dokumentuje tę zbrodnię i poszukuje do dziś ich grobów.

PAWEŁ JASIENICA (pośmiertnie)

Właściwe nazwisko Leon Lech Beynar (1909-1970), żołnierz ZWZ-AK, w 1945 r. zastępca rtm. Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki", dowódcy 5. Wileńskiej Brygady AK, działającej po wojnie na Podlasiu. Dziennikarz, pisarz historyczny. Prześladowany w PRL.

Rok 2008

IRENA I JADWIGA ZAPPE

Siostry Irena (ur. 1919) i Jadwiga (ur. 1926) ze Lwowa, żołnierki AK, po 1945 r. zostały w mieście i stworzyły dom pomocy polskim dzieciom. Udzielały tajnych lekcji historii i literatury. Prześladowane przez KGB.

HELENA FILIPIONEK (1914-2009)

Duchowa przywódczyni Polonii w Dyneburgu (Łotwa), nauczycielka, działaczka społeczna. W czasie okupacji sowieckiej Łotwy prowadziła tajne nauczanie. Żołnierz AK. Po wojnie została na Łotwie, przez 34 lata pracowała w aptece, dokumentując dzieje Polaków na Łotwie.

ZYGMUNT WALKOWSKI

Ur. 1936; dokumentalista historii najnowszej, zwłaszcza II wojny i powstania warszawskiego. Od 1955 r. pracował w Wytwórni Filmów Dokumentalnych; uważany za najwybitniejszego znawcę ikonografii fotograficznej i filmowej Warszawy tamtego czasu. W 1982 r. zwolniony z pracy za działalność w podziemnej Solidarności.

ZWIĄZEK POLAKÓW NA BIAŁORUSI

W ciągu swej działalności (rozpoczętej w 1988 r., pod koniec ZSRR) Związek położył duże zasługi dla zachowania polskiej świadomości historycznej. Dzięki jego staraniom powstały szkoły z językiem polskim. Związek opiekował się polskimi grobami i miejscami pamięci. Od 2005 r. rząd Białorusi nie uznaje jego legalnych władz.

Rok 2009

EUGENIA MARESCH

Urodzona na Wileńszczyźnie, w 1940 r. deportowana na Syberię; w 1942 r. opuściła ZSRR z armią Andersa. Na emigracji zaangażowana w działalność społeczną, m.in. sekretarz Towarzystwa Popierania Nauki Polskiej w Londynie. Członek Polsko-Brytyjskiej Komisji Historycznej, badającej wkład polskiego wywiadu w II wojnę światową.

KS. CZESŁAW WALA

Ur. 1936; od 1967 r. pracował jako duchowny w Świętokrzyskiem. Założyciel duszpasterstwa głuchoniemych. W Kalkowie zbudował Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej jako wotum za ocalenie narodu od ateizmu. Zbudował też hospicjum, Wioskę Niepełnosprawnych i miejsce pamięci z eksponatami z czasów wojny i okresu powojennego.

LUDWIK JERZY ROSSOWSKI

Ur. 1933 w Wilnie, wypędzony w 1945 r. Informatyk, od 1989 r. działacz Związku Sybiraków, organizator jego działalności wydawniczej, od 1993 r. redaktor naczelny rocznika "My, Sybiracy". Zbiera relacje zesłanych na Syberię.

REDAKCJA "ZESZYTÓW HISTORYCZNYCH"

W 1962 r. Instytut Literacki w Paryżu zaczął wydawać pismo "Zeszyty Historyczne", które - zgodnie z zamierzeniem ich twórcy Jerzego Giedroycia - miały publikować relacje i opracowania nt. najnowszej historii, obchodząc PRL-owską cenzurę. W 2010 r. ukazał się ostatni, 171. numer "Zeszytów".

INSTYTUT JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO W LONDYNIE

Założony w 1947 r., kontynuuje pracę Instytutu Badania Najnowszej Historii Polski (działał w Warszawie 1923-39, od 1935 r. jako Instytut Józefa Piłsudskiego Poświęcony Badaniu Najnowszej Historii Polski). Gromadzi źródła i prowadzi badania historyczne. Posiada bogate archiwum, wykorzystywane przez naukowców z Polski i świata.

INSTYTUT JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO W NOWYM JORKU

Założony w 1943 r. przez byłych współpracowników Piłsudskiego, którzy znaleźli się w USA, kontynuuje pracę Instytutu Badania Najnowszej Historii Polski (patrz wyżej). Swą pozycję zawdzięcza zbiorom; jest m.in. depozytariuszem Archiwum Belwederskiego, uratowanego z Warszawy w 1939 r. W internecie: www.pilsudski.org

Rok 2010

Prof. JANUSZ KURTYKA (1960-2010; pośmiertnie)

Historyk, znawca Polski średniowiecznej, redaktor naczelny "Zeszytów Historycznych WiN-u", prezes Zarządu Stowarzyszenia Społeczno-Kombatanckiego Zrzeszenie "WiN". Od 1979 r. w opozycji. 2000-05 dyrektor Oddziału IPN w Krakowie, od 2005 r. prezes IPN. Zginął w katastrofie smoleńskiej.

KS. TADEUSZ ISAKOWICZ-ZALESKI

Ur. 1956; w PRL działacz opozycji, kapelan podziemnej Solidarności. Opiekun niepełnosprawnych; współzałożyciel i prezes Fundacji Brata Alberta (dziś 30 ośrodków w całej Polsce). Historyk Kościoła, rzecznik upamiętnienia ofiar ludobójstwa na Kresach.

Prof. JAN ŁOPUSKI

Ur. 1917; prawnik. Żołnierz i kronikarz AK i WiN na Rzeszowszczyźnie. Aresztowany w 1945 r., wywieziony do ZSRR, więziony w łagrach. Autor 200 publikacji z zakresu prawa i licznych opracowań historycznych.

KOMITET KATYŃSKI

Powstał nielegalnie w 1979 r. - z inicjatywy b. kapelana AK ks. Karłowicza (patrz wyżej), braci Stefana, Andrzeja, Arkadiusza i Sławomira Melaków (Stefan zginął w katastrofie smoleńskiej), Jana Wasia i ks. Antoniego Czajkowskiego - dla upamiętnienia ofiar Zbrodni Katyńskiej. Dziś działa jako Stowarzyszenie Komitet Pamięci Katynia - Komitet Katyński.

NIEZALEŻNY HISTORYCZNY KOMITET BADANIA ZBRODNI KATYŃSKIEJ

Powstał w 1989 r., a w 1990 r. zarejestrowano Polską Fundację Katyńską. Obie instytucje podjęły naukowe badania nad Zbrodnią Katyńską. Jednym z założycieli Komitetu była Bożena Łojek (zginęła w katastrofie smoleńskiej). Wydał 25 roczników "Zeszytów Katyńskich".

MUZEUM KS. POPIEŁUSZKI

Muzeum działa na terenie parafii św. Stanisława Kostki w Warszawie, gdzie pracował kapelan Solidarności ks. Jerzy Popiełuszko, zamordowany w 1984 r. przez SB. Muzeum otwarto w 2004 r. w podziemiach kościoła; do marca 2010 r. odwiedziło je 400 tys. osób.