Kalendarium życia Tadeusza Kantora

Kalendarium:

1913 – Marcel Duchamp wystawia pierwszy „ready-made” – „Koło rowerowe”, które wraz z widelcem zostaje przymocowane do stołka.
1914 – Po samobójczej śmierci narzeczonej Stanisław Ignacy Witkiewicz wyrusza z Bronisławem Malinowskim w podróż do Australii i Nowej Gwinei. Po serii kłótni powraca i wstępuje do armii rosyjskiej. Ma już za sobą powieść „622 upadki Bunga, czyli demoniczna kobieta”.
1915 – Na plebanii w Wielopolu Skrzyńskim przychodzi na świat Tadeusz Kantor, syn Mariana Kantora- -Mirskiego i Heleny z Bergerów. Ojciec zostaje powołany do wojska, po zakończeniu wojny nie wróci do rodziny, osiedli się na Śląsku – zginie w Auschwitz. W 1920 r. matka z synem i starszą od niego córką wyjedzie do Tarnowa.
1929 – Początki działalności pierwszej Grupy Krakowskiej (nazwa przyjmie się w roku 1933). Zakładają ją m.in. Maria Jarema, Henryk Wiciński, Jonasz Stern, Sasza Blonder, Leopold Lewicki. Występują przeciw młodopolskiemu statusowi artysty i tradycjonalistycznym metodom nauczania na ASP. Chcą nawiązać do awangardy. Z pozycji lewicowych angażują się w życie społeczne.
1933 – W Krakowie powstaje Teatr Cricot Józefa Jaremy.
1934 – Tadeusz Kantor rozpoczyna studia na krakowskiej ASP. 1935 – Hans Bellmer publikuje pierwszą serię swoich słynnych „Lalek” – cykl fotografii opatrzony jest tytułem „Wariacje na temat montowania rozczłonkowanej małolatki”.
1938 – Kantor organizuje na uczelni teatrzyk marionetkowy, wystawia „Śmierć Tintagilesa” Maurycego Maeterlincka.
1942 – W okupowanym Krakowie Kantor tworzy Podziemny Teatr Niezależny, wystawi fragmenty „Orfeusza” Cocteau, „Balladynę” Słowackiego i „Powrót Odysa” Wyspiańskiego. W mieszkaniu Ewy Siedleckiej Grupa Młodych Plastyków organizuje konspiracyjną wystawę.
1944 – We Francji przychodzi na świat Christian Boltanski, artysta eksplorujący temat dzieciństwa, przemijania, śmierci, wykorzystujący świadectwa, dokumenty, fotografie nieznanych osób.
1945 – Kantor jako scenograf rozpoczyna współpracę z krakowskimi teatrami, m.in. ze Starym Teatrem i Akademickim Teatrem Rotunda.
1948 – Na skierowany przeciwko „amerykańskiemu imperializmowi” Światowy Kongres Intelektualistów przylatuje do Wrocławia Pablo Picasso.
1948 – Kantor, który powrócił ze stypendium we Francji, prowadzi zajęcia ze studentami Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W grudniu wraz z Mieczysławem Porębskim przygotowuje w krakowskim Pałacu Sztuki ↓ Wystawę Sztuki Nowoczesnej. Biorą w niej udział m.in. Tadeusz Brzozowski, Jerzy Nowosielski, Jadwiga Maziarska, Janina Kraupe-Świderska, Erna Rosenstein, Maria Jarema, Jonasz Stern.
1949 – Aleksander Kobzdej maluje najbardziej znany polski obraz socrealistyczny – „Podaj cegłę”. Maria Jarema i Jonasz Stern wycofują się z oficjalnego życia artystycznego.
1952 – Premiera utworu „4’33” Johna Cage’a, później opisywanego jako „cztery i pół minuty ciszy”. W Woodstock (USA) David Tudor wykonuje ten utwór – otwierając i zamykając klawiaturę fortepianu w odpowiedniej chwili.
1955 – Kantor staje na czele grupy plastyków, krytyków i teoretyków sztuki, która zakłada teatr Cricot 2. Pół roku później wystawia pierwszy spektakl – „Mątwę” według Witkacego.
1955 – W Warszawie zostaje otwarta „Ogólnopolska Wystawa Młodej Plastyki »przeciw wojnie – przeciw faszyzmowi«”, zwana także „Arsenałem”. W wystąpieniu przeciw koloryzmowi i socrealizmowi biorą udział m.in. Andrzej Wróblewski ↓, Jan Lebenstein, Jan Lenica, Alina Szapocznikow.
1959 – W Nowym Jorku Allan Kaprow występuje z akcją „18 Happenings in 6 Parts”. Goście poruszają się według jego wskazówek, napotykając zaaranżowane sytuacje... Datę tę przyjmuje się jako początek happeningu jako gatunku sztuki.
1961 – Premiera „W małym dworku” według Witkacego teatru Cricot 2. Spektakl jest manifestem teatru informel.
1963 – Premiera „Wariata i zakonnicy” według Witkacego, czyli „teatr zerowy”, pozbawiony akcji. „Wystawa popularna” (antywystawa): Kantor wiesza jak bieliznę na sznurach „remanenty” swojej twórczości: dokumenty, szkice, rysunki... Chce wyprowadzić definicję sztuki poza jej dotychczasowe granice.
1963 – Andy Warhol przekształca pomieszczenia przemysłowe w Nowym Jorku w pracownię artystyczną. Nazywa ją „The Factory”.
1964 – Kantor rozwija ideę ambalażu.
1965 – W warszawskiej kawiarni Towarzystwa Sztuk Pięknych przy ul. Chmielnej ma miejsce pierwszy happening Kantora – „Critotage”. Uczestniczący w nim artyści powtarzają 14 codziennych czynności (np. jedzą, golą się), doprowadzając je do absurdu.
1966 – W Paryżu umiera Edward Gordon Craig, angielski reżyser i aktor – twórca koncepcji aktora jako „nadmarionety”, w myśl której żywy człowiek ma zostać zastąpiony „konstrukcją artystyczną”.
1966 – Założyciele grupy „Wprost” (Maciej Bieniasz, Zbylut Grzywacz, Leszek Sobocki, Barbara Skąpska i Jacek Waltoś) deklarują: „Pokazujemy to, co robimy, swój warsztat, by ujawnić myśli i wyobrażenia w jej bezpośredniej, często pierwszej postaci”.
1966 – Władysław Hasior na Przełęczy Snozkiej koło Czorsztyna konstruuje „Żelazne Organy” – pomnik grający na wietrze.
1967 – Kantor przygotowuje happening „List”: siedmiu listonoszy przenosi ulicami Warszawy – z urzędu pocztowego przy ul. Ordynackiej do Galerii Foksal – list o wymiarach 2 na 14 metrów. Na trasie ustawieni są „sprawozdawcy”. Osoby oczekujące w galerii „czytają na głos swoje prywatne listy”. W sierpniu w Łazach odbywa się „Panoramiczny happening morski”. Najpierw Edward Krasiński, stojąc na podeście zanurzonym częściowo w wodzie, odwrócony tyłem do widzów, dyryguje falami. Potem uczestnicy tworzą „żywy obraz” nawiązujący do „Tratwy Meduzy” Théodore’a Géricaulta i wygłaszają referaty dotyczące sztuki.
1968 – W Wiedniu tzw. akcjoniści przeprowadzają akcję znaną jako „Uni-Ferkelei” („Uni-świństwo”). Günter Brus, Otto Mühl i Oswald Wiener publicznie załatwiają potrzeby fizjologiczne, masturbują się... – wszystko to podczas wykonywania austriackiego hymnu narodowego.
1968 – W Zalesiu Górnym pod Warszawą Edward Krasiński za pomocą niebieskiej taśmy klejącej oznacza przestrzeń na wysokości 130 cm. Od tej pory będzie to znak rozpoznawczy jego neoawangardowej sztuki.
1969 – Oficjalna premiera „Apocalypsis cum figuris” Jerzego Grotowskiego we wrocławskim Teatrze Laboratorium, jedno z najważniejszych wydarzeń w dziejach XX-wiecznego teatru.
1970 – Amerykanin Robert Smithson wydzierżawia 10 akrów ziemi w Utah, gdzie sypie spiralną groblę, łączącą abstrakcyjną formę z kształtem prymitywnych organizmów morskich. Początki „sztuki ziemi”.
1971 – „Cambriolage”, czyli „włamanie” do Galerii Foksal: Kantor wstawia do wnętrza gigantyczne krzesło, które zdaje się je rozsadzać. To emanacja idei „dzieła bezinteresownego”.
1973 – Premiera „Nadobniś i koczkodanów” według Witkacego, deklaracja „teatru niemożliwego”.
1973 – Konrad Swinarski wystawia „Dziady” Mickiewicza w Starym Teatrze, rok później przygotuje „Wyzwolenie” Wyspiańskiego, dwa lata później zginie w katastrofie lotniczej.
1975 – Pierwszy spektakl Kantorowskiego „teatru śmierci”. W krakowskich Krzysztoforach wystawiona zostaje „Umarła klasa”. Starcy wracają do szkoły, niosąc tornistry albo manekiny; w rytm „Walca François” odbywają się lekcje; obrazy ze szkoły mieszają się z historią I wojny światowej i fragmentami „Tumora Mózgowicza” Witkacego. Amerykański „Newsweek” uzna przedstawienie za najważniejsze wydarzenie teatralne świata.
1975 – Akademia Ruchu w warszawskiej galerii „Dziekanka” przedstawia spektakl pt. „Autobus”. Aktorzy – pasażerowie i kierowca – pozostają w długotrwałym bezruchu. Tylko jedna postać porusza się co jakiś czas. Słychać odgłosy fabryki, uroczystości państwowych... Całość kończy się, gdy wyłączony zostaje prąd zasilający reflektory i nagłośnienie.
1980 – We Florencji ma miejsce premiera spektaklu „Wielopole, Wielopole”. Miejscem akcji jest tu „Pokoik Wyobraźni”, w którym nakładają się na siebie obrazy z życia rodziny, wspomnienia wojenne i sceny nawiązujące do męki Chrystusa.
1981 – W ramach akcji-donacji „Polentransport” Joseph Beuys osobiście ofiarowuje Muzeum Sztuki w Łodzi blisko tysiąc swoich autobiograficznych prac (na papierze i obiektów).
1983 – Początki działalności tzw. „Gruppy”. Buntując się zarówno przeciw stanowi wojennemu, jak i neoawangardzie, Ryszard Grzyb, Jarosław Modzelewski, Włodzimierz Pawlak, Marek Sobczyk, Ryszard Woźniak i Paweł Kowalewski proponują malarstwo figuratywne, świadomie antyestetyczne.
1985 – W Norymberdze odbywa się premiera spektaklu „Niech sczezną artyści”, pierwszego, w którym Kantor tak mocno analizuje własne dokonania, przedstawiając na scenie swój zwielokrotniony portret (autor pojawia się na scenie osobiście, reprezentują go aktorzy – bliźniacy Lesław i Wacław Janiccy oraz chłopiec w drewnianym wózku).
1985 – Mirosław Bałka zaprasza na obronę dyplomu warszawskiej ASP do opuszczonego domu w Żukowie, gdzie goście znajdują „Pamiątkę pierwszej komunii”: figurę chłopca w garniturze pierwszokomunijnym, opierającą rękę o blat stolika, w który wmurowana została fotografia dziecka.
1986 – Prestiżową brytyjską Nagrodę Turnera otrzymuje duet Gilbert & George, autorzy dużych, wyrazistych kolaży wykonanych z fragmentów fotografii na tle czarnej kraty.
1988 – W Mediolanie odbywa się premiera spektaklu „Nigdy tu już nie powrócę” – ostatniego ukończonego przez Tadeusza Kantora i z jego udziałem. To kolaż wspomnień z powracającymi z dawnych przedstawień scenami, postaciami i rekwizytami.
1990 – Tadeusz Kantor umiera w Krakowie po próbie przedstawienia „Dziś są moje urodziny”, w którym miał zagrać Właściciela Biednego Pokoju obchodzącego swoje 75-lecie. Zespół aktorski decyduje się ukończyć spektakl. Premiera odbywa się na początku roku następnego w Tuluzie i Paryżu. Artystę reprezentuje na scenie puste krzesło.
1995 – Duet artystyczny Christo i Jeanne-Claude opakowuje berliński Reichstag.
2002 – W Galerii Białej w Lublinie debiutuje Robert Kuśmirowski, artysta, którego sztuka będzie się opierać na kolekcjonerstwie, rekonstrukcji, kopiowaniu starych przedmiotów, dokumentów czy fotografii.
2014 – Otwarcie w Starym Podgórzu w Krakowie nowej siedziby Cricoteki. Tu w 2015 roku obchodzony jest – uchwalony przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej – jubileuszowy Rok Tadeusza Kantora. ©