Hofmann: kalendarium

01.05.2015

Czyta się kilka minut

 /
/

1876 I 20 – na świat przychodzi Józef Hofmann Syn Kazimierza Hofmanna, dyrygenta i popularnego kompozytora muzyki teatralnej w Krakowie. Rodzina mieszka przy ul. Kurniki. Chłopca muzyki początkowo uczy starsza siostra Wanda, następnie ciotka. Gdy ma cztery lata, jego edukację przejmuje ojciec – sam znakomity pianista.

1881 – domniemany pierwszy koncert W Ciechocinku, z udziałem Aleksandra Michałowskiego na drugim fortepianie.

1883 – Hofmannowie mieszkają już w Warszawie Przesłuchanie u Ludwika Grossmanna, znaczącej figury muzycznej Warszawy, m.in. agenta koncertowego i właściciela składu fortepianów. Zorganizowane przez zaprzyjaźnioną z Hofmannami Helenę Modrzejewską (niebawem spotkają się w Nowym Jorku).

1885 – „A zatem... do pracy!” „Ośmioletni synek dyrektora baletu, p. Hofmanna, popisywał się swoją grą i kompozycjami przed Antonim Rubinsteinem. Mistrz rokuje świetną przyszłość dziecięciu” („Echo Muzyczne i Teatralne”, 27 IV 1885 r.).

1886 I 6 – pierwszy koncert w Warszawie „Mały wirtuoz wczorajszym występem złożył dowód istotnego, nad wiek rozwiniętego talentu, wysoko doprowadzonej techniki, a nawet pewnego indywidualizmu” („Kurier Warszawski”, 7 I 1886 r.). 14 i 17 V 1886 r. odbyły się koncerty z udziałem Józia Hofmanna w Teatrze Wielkim, dla zdobycia funduszy na wyjazd zagraniczny.

1886 – pierwsze tournée po Niemczech Także wizyta w Pradze, Krakowie i Kopenhadze. W Berlinie Hofmann występuje na koncertach Towarzystwa Filharmonicznego, prowadzonego przez potentata wśród impresariów, Hermanna Wolffa.

1887 III 13 – gra we Wrocławiu, w kwietniu w Paryżu, następnie w Londynie

1887 XI 29 – amerykański debiut w Carnegie Hall Krytyk „New York Timesa” ogłasza: „To nie była nadzwyczajna gra jak na dziecko, to była nadzwyczajna gra jak na człowieka”. Hofmann odbywa intensywne tournée po wschodnich Stanach, występując wielokrotnie w największych salach, w aurze oszałamiających sukcesów, podporządkowując się jedynie zasadzie ustalonej z Towarzystwem Przeciwdziałania Okrucieństwu wobec Dzieci: najwyżej cztery koncerty na tydzień (!). W 70 dni daje więc 52 koncerty.

1888 – „The Hofmann Furor” („NYT”) Sukcesy okazują się zbyt oszałamiające i na skutek zabiegów Towarzystwa Przeciwdziałania Okrucieństwu wobec Dzieci (NYSPCC) Alfred Corning Clark, król nici, funduje dla Hofmanna stypendium, fortunę wysokości 50 tys. dolarów, pod warunkiem, że nie będzie on występował do ukończenia 18. roku życia. Hofmannowie, mimo targowania się Kazimierza („przynajmniej 100 tys. byłoby potrzebne”...), przyjmują ofertę i 28 III wyjeżdżają do Berlina. Józef studiuje u Heinricha Urbana, uznanego profesora konserwatorium, nauczyciela m.in. plejady polskich kompozytorów (Karłowicza, Opieńskiego i innych), jednak długo nie ma właściwego mentora w grze na fortepianie – umawiane lekcje z d’Albertem, Bülowem i Leszetyckim nie dochodzą do skutku. Chłopiec słucha jednak wszystkich pianistów odwiedzających Berlin.

1889–1890 – słynna korespondencja z Edisonem Dotyczy używania fonografu, który Edison nakazał wysłać dla Hofmanna do Berlina, a także dla cara Rosji do Petersburga oraz dla Administracji Pocztowej Niemiec.

1891–1892 – nauka u Moritza Moszkowskiego Moszkowski należał do najbardziej rozchwytywanych pianistów i był autorem niezwykle wówczas popularnych popisowych utworów, jednakże po niespełna dwóch latach oświadczył definitywnie: „chłopiec wie o tyle więcej ode mnie i gra o tyle lepiej niż ja, że nie wiem, jak mam go uczyć”.

1892–1894 – nauka u Antona Rubinsteina Uznawany za największego pianistę od śmierci Liszta, Rubinstein był zmuszony opuścić Rosję – osiadł w Dreźnie, dokąd Hofmann przez dwa lata dojeżdżał co tydzień na lekcje.
„Jak Antoni Rubinstein uczył mnie grać? (...) Rubinstein wybrał metodę oddziaływania za pośrednictwem sugestywnych porównań i tylko w rzadkich wypadkach poruszał muzyczne zagadnienia w pełnym znaczeniu tego słowa. Starał się obudzić we mnie muzyczny zmysł nawiązywania do jego uogólnień i tym samym zabezpieczył moją muzyczną indywidualność. Rubinstein nigdy nie grał dla mnie. Mówił tylko, ja zaś, zrozumiawszy jego myśl, tłumaczyłem ją na język muzyki i muzycznego wykonania. (...) Zawsze kazał mi przynosić ze sobą nuty, kładąc nacisk na to, żebym grał dokładnie tak, jak napisano!”.

1894 III 12 – ponowny debiut 18-letni już Hofmann, w Hamburgu, pod batutą Rubinsteina, gra jego IV Koncert d-moll. Koniec nauki.

Od 1894 – życie bożyszcza Intensywnie koncertuje, absolutnie triumfalne powodzenie zdobywając w Rosji (od 1895) i ponownie w Stanach Zjednoczonych (od 1898), regularnie wraca też do Europy. W późniejszych latach podróżuje z żoną. Także po Rosji: „Hofmanniacy otaczali nasze sanie, krzyczeli »Do diabła z Ameryką, on należy do nas!«. Miałam tylko nadzieję, że nie zostanę zamordowana przez jakąś zazdrosną dziewczynę. Byli tak szaleni, że mogli zrobić wszystko. (...) Na moim fotelu z przodu zostałam prawie zmiażdżona przez ludzi, którzy starali się podejść do niego jak najbliżej. Jedna dziewczyna chwyciła drugą za gardło i dusiła ją, bo ta dotknęła pleców Józefa”.
„Jestem zapalonym sportsmenem – mówi w wywiadzie. – Po ćwiczeniach na fortepianie odpoczynek daje mi jazda na rowerze, gra w lawn tenisa w lecie, ślizgawka w zimie. (...)
– A rower?
– O, ten zaleciłbym każdemu. Wiem z doświadczenia, jak rozwija siły fizyczne, jak dodatnio działa na cały organizm, a tym samym kształci i wzmacnia mięśnie ręki. Proszę spojrzeć. Wyciągnął dłoń przedziwnie giętką, muskularną, siły zadziwiającej” („Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne”, 16 XI 1896 r.)
Tournées zawsze przerywane są okresem dwóch miesięcy wakacji, podczas których gra w tenisa, pływa, majsterkuje, ale nie otwiera fortepianu. Efektem pracy w warsztacie jest szereg patentów, m.in. na proces regeneracji elektrod w akumulatorach (1901), pneumatyczne sprężyny do samochodów (1912).

1901–1914 – „Piano Questions answered” Prowadzi stałą rubrykę-poradnik dla grających na fortepianie, w wysokonakładowym amerykańskim „Ladies Home Journal” (Curtis Publishing Company). Hofmann pozostaje w przyjaźni z rodziną wydawców, filadelfijskich multimilionerów. Konstruuje własny samochód, potem następne.

1903 – pierwsze komercyjne nagrania

1905 – żeni się z Marie Eustis Starsza od Józefa o 11 lat kobieta rozwodzi się dla niego z pierwszym mężem. Hofmann zyskuje w ten sposób żonę i pasierba, a ze związku z Marie Eustis rodzi się córka Josefa, w 1906 r.

1912 – kolejne nagrania studyjne Między kontraktami z wytwórniami gramofonowymi dokonuje też nagrań pianolowych.

1913 styczeń – ostatnie koncerty w Petersburgu

1920 – początek romansu z Elisabeth Short Betty Short była uczennicą Hofmanna, pobiorą się w 1927 r.

1923 – ostatni kontrakt na nagrania płytowe

1924 – Curtis Institute of Music Mary Louis Curtis Bok funduje konserwatorium dla utalentowanej młodzieży, w którym nie pobiera się czesnego. Powstaje Curtis Institute of Music, do dziś jedna z najsłynniejszych uczelni muzycznych świata. Hofmann obejmuje w niej wydział fortepianu.

1927 – dyrektor Curtis Institute of Music Przyciąga na uczelnię najlepszych muzyków z Ameryki i z Europy. Śpiewu uczy Marcelina Sembrich-Kochańska, dyrygentury, obok Stokowskiego, Emil Młynarski, Artur Rodziński i Fritz Reiner, skrzypiec Leopold Auer i Efrem Zimbalist. W następnym roku pod naciskiem Hofmanna Mary Curtis ustanawia stypendia za osiągnięcia dla wszystkich studentów, dodając do istniejącego funduszu (500 tys. dolarów) kolejne 12 mln dol. Motto Hofmanna dla Curtis Institute of Music: „Quality versus Quantity”

1927 IX 27 – ślub z Elisabeth Short W tydzień po uzyskaniu rozwodu z Marie Eustis żeni się z Betty. Z tego małżeństwa urodzi się trzech synów – Anton, Edward i Peter – a sam związek, wbrew plotkom oraz mimo nieszczęśliwego rozwoju, nie ulegnie rozwiązaniu. Elisabeth stopniowo zacznie zdradzać objawy choroby psychicznej, która w późniejszych latach spowoduje czasowe umieszczanie jej w zakładzie.

1934, 1935, 1938 – po raz ostatni w Polsce
„Mam jeszcze w uszach Józefa Hofmanna, byłem na koncercie w Poznaniu – wspomina prof. Mieczysław Tomaszewski. – W pamięci pozostała mi Beethovena Sonata »Waldsteinowska«. Grał ją w nadzwyczajnie wspaniały sposób. Niemal nie jak człowiek, ale jak maszyna, z taką precyzją. Cała struktura utworu pojawiła się jak na dłoni, jak kryształ, jak coś niezwyczajnego”.

1937 – złoty jubileusz 50-lecie swojego debiutu amerykańskiego świętuje wielkim tournée koncertowym. Kulminacyjnym punktem jest występ w Metropolitan Opera w Nowym Jorku. To pierwszy z nagranych w całości koncertów Hofmanna i jeden z najsłynniejszych koncertów stulecia.

1938 – nieoczekiwane zwolnienie z funkcji dyrektora CIM Gra recital, który okaże się pożegnaniem z uczelnią, w Casimir Hall, kameralnej sali koncertowej nazwanej na cześć jego ojca (zainaugurował ją w 1927 r.; obecnie sala zwie się Field Concert Hall). Dzięki nagraniu recital ten należy do najsłynniejszych koncertów XX wieku i jest podstawą naszej wiedzy o grze Hofmanna: to jedyne utrwalone przez niego wielkie formy repertuaru solowego – Sonata „Waldsteinowska” Beethovena, „Kreisleriana” Schumanna (nieco skrócone), a także Ballada f-moll Chopina.
Podejmuje na nowo intensywną działalność koncertową, która uległa zahamowaniu w trakcie jego urzędowania w konserwatorium.

Lata 40. – problemy rodzinne Mimo narastających konfliktów, kontynuuje działalność koncertową do połowy lat 40., stopniowo jednak popadając w alkoholizm.

1946 – ostatni recital w Carnegie Hall Opisywany przez słuchaczy jako wydarzenie smutne. Z tego samego roku pochodzi jednak pod wieloma względami imponujące nagranie I i III części Koncertu Schumanna.

1956 – ostatnia transmisja Dziennikarz radiowy dzwoni do Hofmanna z gratulacjami urodzinowymi. Pianista opowiada, że zajmuje się teraz swoimi hobby, które nie przerywają mu już koncertów: matematyką, fizyką, chemią; pracuje nad udoskonaleniem techniki nagrywania fortepianu.

1957 II 16 – umiera w Los Angeles

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
79,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Ur. 1973. Jest krytykiem i publicystą muzycznym, historykiem kultury, współpracownikiem „Tygodnika Powszechnego” oraz Polskiego Radia Chopin, członkiem jury International Classical Music Awards. Wykłada przedmioty związane z historią i recepcją muzyki i… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 19/2015

Artykuł pochodzi z dodatku „Józef Hofmann. Ręka geniusza