Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Biada nieostrożnemu czytelnikowi, który da się zwieść słowu „instrukcja” w tytule niezwykłego przewodnika po Czechach autorstwa Jiříego Grušy. Ta wędrówka po meandrach czeskiej świadomości, historii, literatury czy kuchni niewiele ma bowiem wspólnego ze zbiorem wskazówek dla początkujących amatorów czeskiego piwa i knedlików. To zbiór erudycyjnych esejów, wymagający od odbiorcy sporej wiedzy o kulturze i dziejach środkowej Europy. Zaludnia go plejada wyjątkowych bohaterów, zaczerpniętych z czeskiej historii, mitologii i kultury – sławni pisarze, z ojcem Szwejka, czyli Jaroslavem Haškiem na czele. A obok niego królowie, katoliccy święci i husyccy heretycy, praska femme fatale i jej przyjaciel Franz K. i wielu innych.
Tych, którzy zostali wyniesieni na czeski czy europejski piedestał, Gruša demitologizuje, pokazując ich od nieoczywistej strony. Jednocześnie domaga się poświęcenia należnej uwagi cichym, ale prawdziwym bohaterom tego pagórkowatego zakątka Europy. Jak choćby zapomniany poeta, którego wersami zachwycał się Goethe, choć nie miał pojęcia o ich autorze – Josef Linda. Oprócz tego był on również sprawcą jednego z najsłynniejszych literackich fałszerstw, dzięki któremu Czesi wraz z legendarną księżniczką Libuszą otrzymali potrzebne fundamenty pod historyczność czeskiego języka i historii. Autor nietypowego przewodnika umie jak nikt na świecie stawiać pytania – nic więc dziwnego, że nawet Rumcajs opowiada istotną prawdę o elementach zbiorowej świadomości narodu, który go stworzył.
Jiří Gruša, choć wciąż słabo znany w Polsce, jest jednym z najważniejszych czeskich pisarzy i poetów XX wieku. W książce „Czechy. Instrukcja obsługi” z poczuciem humoru oraz ironicznym dystansem wobec świata i własnego narodu (w tej kwestii autor wyjątkowo wpisuje się w powszechnie panujący na świecie stereotyp o Czechach) przenicowuje większość naszych wyobrażeń o południowych sąsiadach. To kolejny paradoks, bo sam deklaruje pochwałę stereotypów, jest jednak zbyt uważnym obserwatorem, aby na nich poprzestawać. Nieustannie, z szelmowskim uśmiechem, wyprowadza czytelników na manowce, wierząc, że jeśli prawdziwie dzielą z nim pasję i zrozumienie dla europejskiej i czeskiej kultury, odnajdą drogę powrotną. Swoich rodaków także nie oszczędza, przypominając im mniej chlubne epizody własnej historii, o których dziś nie chce się tam pamiętać. Ma przy tym do swojego narodu wiele sympatii: „oczywiście, że ich lubię, tych Czechów z Czech. Choćby dlatego, że sami się lubią”.
Eseje Grušy to także niezwykły hołd oddany językowi. Poeta z czułością przygląda się daszkom i pałeczkom nadającym jego ukochanej czeszczyźnie niezwykłe brzmienie. Zanurzony jednocześnie w czeskiej i niemieckiej kulturze (książka pierwotnie powstała na zamówienie wydawnictwa z Monachium) bawi się przy tym w kreatywne językoznawstwo, odnajdując nieoczekiwane sensy codziennych słów (z czym brawurowo radzi sobie doświadczony bohemista i tłumacz Andrzej S. Jagodziński). W takim towarzystwie warto pokusić się na tę przechadzkę – bardziej jednak literacką niż jakąkolwiek inną. ©
Jiří Gruša CZECHY. INSTRUKCJA OBSŁUGI, przeł. Andrzej S. Jagodziński, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2018
