Czas lęków

Ogromną siłą książki Zaremby jest spojrzenie na lata powojenne oczami ludzi wówczas żyjących: poprzez listy, pamiętniki, dzienniki.

09.09.2012

Czyta się kilka minut

Kiedy kończy się wojna – z chaosu zawieruchy powinien wyłaniać się ład, nowy porządek, nowy wspaniały świat. Czy aby na pewno? Historyk Marcin Zaremba w znakomitej książce „Wielka trwoga. Polska 1944–1947” opisuje ową wykluwającą się nową rzeczywistość, boleśnie uświadamiając czytelnikowi, że z chaosu mógł się narodzić jedynie chaos.

Polska, której obraz maluje Zaremba, była rzecz jasna krajem, który świętuje koniec wojny, bulgocząc wręcz od wielkich nadziei, jednak przede wszystkim była miejscem, w którym uczuciem dojmującym był strach i niepewność jutra.

Mianem Wielkiej Trwogi historycy określają okres, który nastał we Francji w czasie rewolucji 1789 r., kiedy w bólach rodził się nowy porządek świata. Zaremba pisząc o Polsce powojennej, sięgnął do tego porównania, ponieważ mimo wielu różnic te dwa okresy zaskakująco wiele ze sobą łączy. Na ponad 600 stronach autor prezentuje panoramę polskich strachów, podkreślając we wstępie, iż punkt ciężkości został świadomie przeniesiony z historii wydarzeniowej czy instytucjonalnej na sferę społecznych emocji.

Ogromną siłą książki jest spojrzenie na tamten czas oczami ludzi wówczas żyjących. Czytelnik dostaje do ręki dziesiątki, jeśli nie setki, świadectw tamtych czasów – wyjętych z prywatnych listów, pamiętników, dzienników, a także prasy. Historia pokazana przez ten pryzmat nabiera niebywale żywych kolorów. Jak bowiem przejść obojętnie obok takiego listu – przechwyconego przez cenzurę – który w sierpniu 1945 r. pisała mieszkanka wsi Sztobrów w powiecie brzeskim: „Mężu u nas mamę dzisiaj obrabowali. I u nas tak samo byli i się tłukli bardzo. A ja byłam z mamą w chacie. Z tego strachu ledwie żywa i bardzo przestraszona”. Szokują wyznania ludzi, jak te zawarte we wspomnieniach Janiny Godyckiej-Cwirko, która pisała o życiu w przyfrontowej Ostrowi Mazowieckiej: „Dwukrotnie przebiegając przez ulicę widziałam dziewczynę gwałconą na chodniku przez żołnierzy sowieckich. Krzyczałam wtedy: Wy chuże Germańców!”.

Nie sposób oczywiście nie porównać pracy autora do innych głośnych pozycji dotyczących tego okresu – zwłaszcza do książek Jana Tomasza Grossa. Zaremba zastrzega wyraźnie, iż nie jest jego celem bycie anty-Grossem, ani nawet jakakolwiek z nim polemika. Chce pokazać, iż tło agresywnych zachowań Polaków po wojnie, zwłaszcza wobec Żydów, ale i Białorusinów, Ukraińców czy Niemców, było znacznie bardziej skomplikowane, niż przedstawił w swoich książkach Gross.

Tak fundamentalnej pracy poświęconej dość wstydliwemu okresowi naszej historii – w dodatku okresowi nie do końca zbadanemu – jeszcze nie mieliśmy. Co ciekawe, mimo newralgicznej tematyki, „Wielka trwoga” zbiera pochlebne recenzje po obu stronach politycznej barykady, a to w dzisiejszych czasach godne podkreślenia.


ANNA DZIEWIT-MELLER jest pisarką i dziennikarką. Opublikowała m.in. tomy rozmów: z pisarkami „Głośniej!” oraz z nietuzinkowymi mężczyznami – „Teoria trutnia i inne” (oba wraz z Agnieszką Drotkiewicz), „Gaumardżos. Opowieści z Gruzji” (wraz z mężem, Marcinem Mellerem), ostatnio zaś debiutancką powieść – „Disko”.

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Pisarka i dziennikarka, wcześniej także liderka kobiecego zespołu rockowego „Andy”. Dotychczas wydała dwie powieści: „Disko” (2012) i „Górę Tajget” (2016). W 2017 r. wydała książkę „Damy, dziewuchy, dziewczyny. Historia w spódnicy”. Wraz z Agnieszką… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 38/2012