Kanclerz Angela Merkel, która wypowiedziała te słowa, spotkała się w minionym tygodniu z przywódcami Francji, Hiszpanii i Włoch, aby zadeklarować gotowość do nowego otwarcia w polityce wobec UE. Tylko czy można go dokonać przy pomocy idei, której początki sięgają lat 70. XX wieku?

Znajomość historii i politycznych realiów Europy pozwala postawić kilka tez. Po pierwsze, Unia wielu prędkości była i jest faktem (wystarczy wspomnieć strefę Schengen, strefę euro, politykę bezpieczeństwa i obrony). Po drugie, pomysły na zostawienie w tyle innych krajów członkowskich pojawiają się wówczas, gdy instytucje europejskie nie potrafią przezwyciężyć kryzysu za pomocą istniejących reguł. Po trzecie, przyspieszenie przynosi postęp wyłącznie, jeśli intencją jest nie tyle (a przynajmniej nie tylko) chęć odcięcia się od innych, lecz wola dokonania jakościowej zmiany. Dlatego mamy dziś wspólną walutę i brak kontroli granicznych, lecz w sprawach obrony postęp jest niewielki – i to mimo szeregu inicjatyw z przeszłości.

Jak będzie tym razem? Wszystko zależy od tego, czy slogan zostanie wypełniony polityczną treścią. Z tym nie będzie łatwo, bo poza współpracą w polityce zagranicznej czy migracyjnej trudno będzie o nową prędkość, która nie naruszy wspólnego dla wszystkich kodeksu drogowego: wspólnych instytucji i prawa. Ale nawet ściślejsza współpraca we wspomnianych dziedzinach rodzi pytania o efektywność rozwiązań dla niewielu, gdy zajęcie się źródłem problemu wymaga współdziałania wszystkich. Zakładanie jednak z góry, że problemu nie ma, byłoby zgubne. Polityka lubi chodzić własnymi drogami, za nic mając argumenty ekspertów.

Z tego samego powodu błędem jest budowanie przekonania, że Europa wielu prędkości musi być dla Polski złym scenariuszem. Dla państwa, którego kolejne rządy konsekwentnie deklarują chęć wpływania na losy Europy, takie podejście jest w najlepszym razie przyznaniem się do blefu, w najgorszym zaś przygotowaniem opinii publicznej do oddania losu w ręce innych. Jeśli więc grupa państw zdecyduje o nawiązaniu nowej formy współpracy (która w przyszłości być może się zinstytucjonalizuje), trzeba zarezerwować sobie miejsce przy stole. Powoływanie się na prawa nabyte oraz na argumenty „narodowe” nie ma większego znaczenia w zderzeniu z partnerami, których suwerenność opiera się nie tylko na emocji, ale i dobrze rozpoznanych własnych siłach i słabościach. W tym kontekście wyzwaniem dla Polski była, jest i będzie nie tylko polityka Niemiec, Francji czy Wielkiej Brytanii, ale także Czech, Węgier, Litwy czy Chorwacji. Bycie blisko realnych procesów politycznych jest dziś warte więcej niż pielęgnowanie wstydliwej porażki. ©