PATRYCJA ORŁOWSKA: Przychodzą, choć zwykle nie są pewni, na jaką pomoc mogą liczyć. Do psychologa szkolnego z reguły trafiają tacy, którzy nie mogą znaleźć zrozumienia u rodziców lub innych bliskich dorosłych. Po pandemii obserwujemy, że dzieciom coraz trudniej nawiązać też relacje rówieśnicze.
Do psychologa przychodzą nierzadko z obawami. Nie wiedzą, jakie konsekwencje może mieć taka rozmowa. Upewniają się, czy psycholog dochowa tajemnicy: nie opowie o ich sprawie wychowawcy albo nie wezwie rodziców. Decydują się na rozmowę, gdy już jest naprawdę źle.
Miałam uczennicę, która rozważała przyjście do mnie przez trzy lata. W końcu zrobiła to za namową przyjaciółki. Co by jednak było, gdyby mnie nie zastała? Czy podjęłaby jeszcze jedną próbę? Myślę, że nie. Pomysł szukania pomocy raczej by upadł.
Rozwiązaniem miała być ubiegłoroczna nowelizacja Karty nauczyciela. Nowe przepisy zobowiązały dyrektorów szkół do zatrudnienia specjalistów – psychologów szkolnych, logopedów, pedagogów specjalnych – w każdej placówce. Ministerstwo Edukacji i Nauki podało także kalkulator zatrudnienia, zgodnie z którym psychologa szkolnego można zatrudnić już na kilka godzin w tygodniu, żeby spełnić ministerialne wymogi. To oznacza, że duża grupa psychologów szkolnych, aby uzyskać 22-godzinne pensum i pełen etat, musi pracować w kilku miejscach jednocześnie.
Dołączyliśmy do grona nauczycieli, którzy by uzbierać godziny na cały etat, muszą kursować między placówkami. Dotąd dyrektorzy przyjmowali psychologów zwykle na pół etatu, łączyliśmy więc pracę w dwóch szkołach. Dzisiaj coraz więcej osób zaczyna pracować w trzech i więcej placówkach.
Nie da się tego zrobić w sposób zgodny ze sztuką tego zawodu. Jeśli psycholog jest w szkole przez cztery godziny, a nawet przez osiem, jego czas jest już mocno wypełniony. Jedyne, co może wtedy zrobić, to starać się zapewnić pomoc dzieciom, które mają wskazania do uzyskania tego typu wsparcia – posiadają np. orzeczenie z poradni psychologiczno-pedagogicznej, gdzie zostały zdiagnozowane. Brakuje jednak czasu na spotkania z innymi dziećmi.
Nie ma, bo psychologa, który jest zatrudniony na cztery godziny tygodniowo, najprawdopodobniej nie będzie, gdy na terenie szkoły wydarzy się sytuacja kryzysowa. Pusty gabinet psychologa to niestety dość częsta sytuacja, która wpływa też na to, jak jesteśmy postrzegani przez uczniów. Kiedy pytam uczniów, dlaczego do mnie nie przychodzą, czy jest coś, co powinnam zmienić, nad czym mogłabym w ich ocenie popracować, odpowiadają: „Ja bym może i przyszedł, ale pani ciągle nie było”.
Zniechęcić może też to, że psycholog nierzadko dzieli gabinet z innym specjalistą, np. z pedagogiem lub logopedą. Trudno wtedy o intymną rozmowę. Na początku września dostajemy w Ogólnopolskim Związku Zawodowym Psychologów informacje o warunkach pracy psychologów szkolnych. Jeśli mają wspólny gabinet z pedagogiem, u którego uczeń tłumaczy się z wagarów, a do psychologa w tym samym czasie przychodzi inny uczeń, to ktoś musi wyjść.
Będzie starał się nie odprawić dziecka z niczym, bo wie, że kolejny raz może się nie zdarzyć. Pójdzie na stołówkę, jeśli akurat będzie wolna. „Dzisiaj pracowałam na korytarzu” – takie wiadomości też dostajemy.
W miastach psychologów jest więcej, ale szkoły są zwykle przepełnione i nawet magazyn na szczotki bywa rozdysponowany. W mniejszych miejscowościach gabinety są, ale stoją puste, bo brakuje specjalistów.
I nie zmieni tego zatrudnianie na ćwiartki etatu. Owszem, psycholog teoretycznie będzie w szkole, ale w praktyce będzie do niej wpadał na kilka godzin. Mała liczba godzin w placówce wywiera też presję na psychologach. Musimy podejmować trudne decyzje: czy mam przyjąć dziecko, które ma opinię z poradni, i z nim pracować regularnie, czy zostawić chociaż jedną godzinę w tygodniu dla uczniów, którzy być może mnie potrzebują, ale nie przychodzą, bo wiedzą, że jestem ciągle zajęta?
Jeśli psycholog ma w szkole cały etat, sytuacja się zmienia. Codziennie jest w gabinecie i uczniowie o tym wiedzą. Poza tym, że pracuje regularnie z niektórymi uczniami, ma też czas dla innych. Stałe spotkania z psychologiem powinny mieć plan, który realizowany jest wspólnie z uczniem, a czasem także z rodzicami. Najlepiej, jeśli udaje się spotykać raz w tygodniu.
W szkole nie ma miejsca na psychoterapię dla uczniów z zaburzeniami psychicznymi. Psycholog szkolny działa w ramach interwencji kryzysowej, prowadzi konsultacje i poradnictwo, psychoedukację, może korzystać też z muzykoterapii czy biblioterapii.
Absolwenci tuż po studiach, którzy zaczynają pracę w szkole, zarabiają tyle samo co początkujący nauczyciele. W 2023 r. pensja początkującego psychologa wynosiła 3690 złotych brutto, a płaca minimalna od 1 lipca tego roku to 3600 zł brutto.
Jeśli psycholog ma stopień nauczyciela dyplomowanego, zarabia 4555 zł brutto. Musi jednak pokonać tę samą ścieżkę awansu co nauczyciel. Czyli robić też rzeczy, które są niezgodne z jego kwalifikacjami i nie powinny być w zakresie jego obowiązków.
Organizuje konkurs plastyczny, na szczęście może to być konkurs na temat zdrowia psychicznego. Albo jest odpowiedzialny za przygotowanie apelu
– np. dotyczącego praw dziecka. Jest też oceniany przez dyrektora, jak każdy inny nauczyciel. Jako Ogólnopolski Związek Zawodowy Psychologów staramy się doprowadzić do zmian w przepisach, które pozwolą dostosować awans do rodzaju pracy, jaką wykonujemy.
To, czy procedury funkcjonują, zależy od placówki, ale bardzo często szkoła nie wie, że dziecko było w szpitalu, gdyż rodzice nie mają obowiązku informowania o tym wychowawcy. Nauczyciele i psycholog szkolny mogą więc nie mieć pojęcia, że dziecko było lub jest w kryzysie. Mogą też nie mieć informacji o podjętym leczeniu.
Tu chodzi nie tyle o procedury, które są kolejnym dokumentem, ale o umiejętności osób pracujących z tym uczniem. Psycholog z doświadczeniem wie, że gdy uczeń wraca ze szpitala psychiatrycznego, powinniśmy go obserwować i być w gotowości do udzielenia mu wsparcia. Jego koledzy z klasy często wiedzą, co się wydarzyło, ale zdarza się też, że mają błędne informacje. Rozprzestrzenia się np. plotka, że uczennica próbowała popełnić samobójstwo, bo na półrocze z języka niemieckiego ma jedynkę. Tymczasem okazuje się, że źródło kryzysu jest gdzie indziej. Warto prostować takie informacje, bo one angażują też społeczność szkolną.
Dużą rolę odgrywają też wychowawca i inni nauczyciele. Psycholog powinien im przekazać, jak reagować na sytuacje, gdy np. dziecko ma atak paniki. Przygotować także klasę na to. Wszystko jednak zależy od tego, co wiemy i jakie procedury wypracuje dyrektor szkoły.
Jeśli dziecko posiada opinię od psychologa klinicznego, psychiatry albo psychoterapeuty, możemy temu dziecku pomóc.
Pracą szkoły zawiaduje dyrektor, który ma za zadanie zapewnić bezpieczeństwo dzieciom i młodzieży. Od jego wiedzy i umiejętności reagowania
w takich sytuacjach zależy to, jak poradzimy sobie w szkole jako zespół i jaką pomoc otrzyma uczeń. Bezpośrednio po sytuacji kryzysowej procedury mówią o wezwaniu pogotowia, poinformowaniu rodziców, udzieleniu pierwszej pomocy przedmedycznej i zapewnieniu bezpieczeństwa. Następnie dyrektor powinien zwołać zespół i rozdzielić zadania – kto z grona pedagogicznego ma kontaktować się z rodzicami, kto przekazać informacje klasie. Trzeba też ustalić formy i metody pracy z uczniem po jego powrocie.
Na podstawie danych uzyskanych z kuratoriów oświaty przygotowaliśmy raport na temat kwalifikacji osób zatrudnianych w tej roli. Są cztery grupy osób, które zajmują to stanowisko, choć ze względu na swoje kwalifikacje nie powinny. Pierwsza grupa to studenci psychologii. Druga – osoby z tytułem licencjata psychologii. Trzecia to nauczyciele z tytułem magistra na kierunku innym niż psychologia. Czwartą grupą są nauczyciele przedmiotów ogólnokształcących, którzy są absolwentami dwu- lub trzysemestralnych studiów podyplomowych związanych z psychologią.
Czasami biolog, który skończył studia podyplomowe z chemii, uczy obu przedmiotów. Jednak czymś zupełnie niezrozumiałym jest dopuszczanie do pracy w roli psychologa szkolnego katechety czy informatyka, którzy skończyli studia podyplomowe mające w nazwie „psychologię”, np. „psychologia sportu” czy „psychologia rodziny”. Takie sytuacje się zdarzają, a dyrektor formalnie wywiązuje się z ministerialnego obowiązku zatrudnienia specjalisty, nauczyciel zaś, który nie ma całego pensum, dostaje dodatkowe godziny.
Psychologia nie jest jednak materiałem na studia podyplomowe, bo mówimy o zdrowiu psychicznym. Jeśli ktoś nie skończył studiów magisterskich na kierunku psychologia, nie będzie miał narzędzi diagnostycznych ani obowiązku przestrzegania zasad etyki zawodu, w tym tajemnicy zawodowej.
W okresie od 1 września 2022 r. do 18 maja 2023 r. na stanowisku psychologa w szkołach i przedszkolach pracowało 350 osób bez odpowiednich kwalifikacji.
MEiN na sierpniowej konferencji podało liczbę 9,1 tysiąca.
Tu najłatwiej o pracę. Poza tym, żeby pracować jako psycholog w szpitalu, trzeba przejść całą ścieżkę specjalizacyjną, która jest wymagająca i kosztowna. Żeby zostać psychoterapeutą, także trzeba zainwestować w dodatkowe szkolenia i kursy. Absolwenci często wybierają szkołę jako pierwsze miejsce pracy, bo chcą szlifować umiejętności. Jednak żeby pracować z dziećmi, trzeba mieć odpowiednie kompetencje i doświadczenie. Młodzi psychologowie nie zawsze wiedzą, co robić. Zdarza się, że o rozwiązania dopytują w grupach społecznościowych.
Po kilku latach, kiedy mają już doświadczenie, często odchodzą ze szkół. Mają kwalifikacje, które pozwalają prowadzić własny, dobrze prosperujący gabinet. Chcą też więcej zarabiać. A zapotrzebowanie na pomoc psychologiczną czy psychoterapię rośnie.
Poza wyższą pensją i rezygnacją z konieczności przejścia tej samej ścieżki awansu, którą przechodzą nauczyciele, ważne byłoby uznanie psychologa za specjalistę w szkole. Jeśli on mówi, że potrzebuje testu na temat poziomu stresu ucznia, to pieniądze na ten test powinny się znaleźć. Jeśli twierdzi, że radzie pedagogicznej jest potrzebne szkolenie z komunikacji empatycznej, to takie szkolenie powinno zostać zorganizowane. Psycholog jest często jedyną osobą z rady pedagogicznej, która wie o czym mówi, gdy temat dotyczy zdrowia psychicznego i realnej pomocy uczniom w szkole. Jego zdanie powinno być w tym zakresie najważniejsze.
Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Masz konto? Zaloguj się
365 zł 95 zł taniej (od oferty "10/10" na rok)
