Piętnastu Benedyktów

Imię, jakie wybrał sobie nowy papież, kojarzy się wpierw ze św. Benedyktem z Nursji, który swój autorytet zakonnego prawodawcy łączył z umiarem, spokojem i porządkiem, jakiego w VI w. tak bardzo potrzebowała wstrząsana wędrówkami ludów i najazdami Europa. Benedyktyńskie klasztory - oazy modlitwy, pracy i ładu - odegrały w chaosie wirów historii rolę ważną, stabilizującą w wymiarze religii, kultury, cywilizacji. Ten wielki Benedykt, patron Europy, przypomina ciągle Kościołowi, że każdy czas jest dobry, by siać, choć żniwo wydaje się całkiem odległe.

Zamyślić się jednak można i nad przesłaniem poprzedniego imiennika obecnego papieża. Benedykt XV był niestrudzonym orędownikiem pokoju i dobrym Samarytaninem Europy wykrwawiającej się na frontach I wojny światowej, której lata stanowiły pierwszą połowę jego pontyfikatu. Dziś pokój na ziemi nadal nie jest powszechny, a ofiar różnorakiej przemocy i nędzy są miliony.

Imię Benedykt, pod którym kierowało Kościołem już piętnastu papieży, należy do najczęściej używanych na Stolicy Piotrowej. Więcej było tylko Janów - 23 i Grzegorzów - 16. Starorzymskie imię Benedictus oznacza ,,takiego, którego błogosławiono". Etymologia ta do kilku spośród papieskich Benedyktów nieźle przystawała (jeden nawet jest święty, a inny - beatyfikowany), od niektórych zaś wręcz odstawała. Jakże różne były czasy i okoliczności, w jakich przyszło im działać. Zatem: po kolei.

***

Benedykt I (575-579) żył w epoce, w której biskup był dożywotnio związany ze swym lokalnym Kościołem, zatem w Rzymie lud i kler wybierał wpierw chrześcijanina, którego po zatwierdzeniu cesarskim wyświęcano na biskupa. Benedykt czekał na takie uznanie z Konstantynopola prawie przez rok, a umierał w obleganym przez Longobardów i nękanym głodem mieście, któremu Bizancjum przysłało zbyt mało wojska i zboża.

Pontyfikat św. Benedykta II (684-685) trwał niecały rok. Zapamiętano jego pokorę, łagodność, troskę o ubogich.

Benedykt III (855-858) słynął z wykształcenia i pobożności. Wybrany przez rzymian, nie zyskał uznania wysłanników frankońskiego cesarza Lotara I, którzy wysunęli innego kandydata, musieli jednak ustąpić, gdy okazało się, jak wielkim poparciem mieszkańców cieszy się uwięziony przez ludzi cesarza Benedykt.

Benedykt IV (900-903) usiłował zbudować polityczną równowagę, by zapewnić papiestwu bezpieczeństwo w czasach zamętu wywołanego słabością władzy cesarskiej i panoszeniem się w Rzymie możnych rodów, które walcząc ze sobą o wpływy obsadzały nieraz Stolicę Apostolską swymi mało godnymi krewniakami.

Benedykt V (964) był uczonym i zwolennikiem kościelnych reform. Wybrany przez rzymian, został jednak po miesiącu uznany za uzurpatora przez cesarza Ottona I, który obległ Rzym i narzucił własnego kandydata, a Benedykta zesłał do Hamburga, gdzie ten zmarł w 966 r.

Benedykt VI (973-974), kreowany przez Ottona I, również popierał reformy w Kościele. W wyniku buntu stronnictwa rzymskiego rodu Krescencjuszy został uwięziony w Zamku św. Anioła i uduszony.

Benedykt VII (974-983) był początkowo biskupem Sutri koło Witerbo. Na jego przeniesienie do Rzymu zgodziły się zarówno rody rzymskie, jak i zwolennicy cesarza. Jako papież wspierał reformę klasztorów, współpracował z Ottonem II - odbył wraz z nim w 981 r. synod w Bazylice Św. Piotra, który zakazał handlu godnościami kościelnymi (symonia). Podczas jego pontyfikatu w Rzymie coraz częściej pojawiali się ad limina, czyli u progów apostołów Piotra i Pawła, dostojnicy kościelni i świeccy. Na chrześcijańskim Zachodzie wzrastał prestiż Stolicy Apostolskiej.

Benedykt VIII (1012-24) pochodził z rodziny hrabiów z Tusculum, którzy zdystansowawszy Krescencjuszy obsadzili tron Piotrowy swym krewniakiem Teofilaktem, a ten przyjął nowe imię. (Poprzedni papieże, sami rzymianie, nosili imię Benedykt od chrztu. Pierwszym biskupem Rzymu, który przybrał po wyborze nowe imię, był w 533 r. Jan II, jako że przedtem zwał się Merkury, jak pogańskie bóstwo. Mimo upowszechnienia się praktyki przybierania nowych imion przez papieży, nie stało się to żelazną regułą. Przy swoim chrzcielnym imieniu pozostał np. wybrany w 1522 r. pochodzący z Utrechtu - ostatni spoza Italii do czasu Jana Pawła II - Hadrian VI.) Nim przyjął święcenia jako Benedykt VIII, Teofilakt był człowiekiem świeckim. Bardziej żołnierz i sprawny administrator niż pasterz, przez pierwsze 6 lat zajmował się głównie prowadzeniem wojen i wziął udział w bitwie morskiej z Maurami.

Benedykt IX (1033-44) to bratanek poprzedniego. Gdy go wybierano, dzięki korupcji i naciskom ojca, miał 20 lat i prowadził się skandalicznie. Rzymianie przepędzili gorszyciela, a ten odsprzedał godność papieską następcy. Biskupi niemieccy, jakimi cesarz Henryk III obsadzał kolejno Stolicę Apostolską w latach 1046-57 (Klemens II, Damazy II, Leon IX, Wiktor II), przywrócili jej znów godność.

Benedykt X (1058-59), wybrany przez rzymską arystokrację, nie został uznany przez sprzyjających reformie kardynałów. Wybrali oni Mikołaja II, który orężnie zmusił Benedykta do ustąpienia i w 1059 r. przyznał kardynałom obowiązujące do dziś wyłączne prawo wybierania papieża.

Bł. Benedykt XI (1303-04) to Mikołaj Boccasini, syn skromnego notariusza, generał dominikanów, wybrany jednogłośnie w wieku 63 lat. Po 8 miesiącach zmarł w Perugii, beatyfikowano go w 1736 r.

Benedykt XII (1334-42), Jacques Fournier, pochodził z ubogiej rodziny. Wstąpił do cystersów, potem był biskupem Mirepoix i inkwizytorem. W wieku ok. 50 lat został trzecim papieżem w Awinionie, gdzie zbudował podobny do warowni pałac. Usprawniał działanie kurii, ograniczał kumulowanie stanowisk, sprawdzał starannie wartość kandydatów, przywracał dyscyplinę w klasztorach. Żył prosto, nosił mniszy habit, był wolny od nepotyzmu.

Benedykt XIII (1724-30) to książę Pietro Orsini, dominikanin. Jako arcybiskup Benewentu żył nadal jak zakonnik, odbywał synody, uprawiał teologię. Wybrany jednogłośnie papieżem w wieku 75 lat, nie zmienił trybu życia. Odbywał wizytacje parafii, w Rzymie konsekrował kościoły, udzielał sakramentów, odwiedzał chorych, dbał o dyscyplinę wśród księży. Tak zaabsorbowany lokalnym duszpasterstwem, prowadzenie ogólnych spraw Kościoła zlecał współpracownikom. Ci jednak, utworzywszy koterię, izolowali papieża od kardynałów i dbali o własne interesy.

Benedykt XIV (1740-58), Prospero Lambertini, pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej. Zajmując się w kurii kanonizacjami napisał o nich cenne do dziś studium prawne. Był arcybiskupem rodzinnej Bolonii, gdy po półrocznym konklawe nieoczekiwanie wybrano go papieżem (miał wówczas 65 lat). Jego osobowość (przystępny, dowcipny, pobożny i nowoczesny) budziła powszechną sympatię. Usposobiony pojednawczo, polityczny realista, zawierał konkordaty. Biskupom przypominał, że mają przebywać w diecezjach, dbać o kształcenie kapłanów, wizytować parafie. Licząc się z potrzebami życiowymi wiernych ograniczył liczbę świąt. W Państwie Kościelnym zmniejszył podatki, wspierał rolnictwo i handel.

***

Benedykt XV (1914-22), Giacomo della Chiesa, to genueńczyk ze starej patrycjuszowskiej familii. Był sekretarzem nuncjatury w Hiszpanii, rzymskim podsekretarzem stanu, a od 1907 r. - arcybiskupem Bolonii. Wybierając papieża w Europie ogarniętej od miesiąca wojną, kardynałowie uznali, że w tej sytuacji Kościołem winien pokierować doświadczony dyplomata. Liczący 60 lat della Chiesa przybrał imię ze względu na Benedykta XIV, który także był arcybiskupem Bolonii. Jego protesty przeciwko okrucieństwom wojny i pokojowe propozycje dawały niewiele, a powstrzymywanie się z potępianiem jednej tylko strony konfliktu wywoływało oskarżenia obu stron o sprzyjanie przez papieża przeciwnikowi. Benedykt skupił się więc na działalności mającej ulżyć poszkodowanym przez wojnę. W Watykanie powstało biuro kontaktowe dla jeńców i ich rodzin. Szwajcarów papież nakłonił do przyjmowania chorych na gruźlicę żołnierzy każdej strony. Uznanie dla humanitarnych działań Benedykta XV wyrazili nawet Turcy, stawiając w 1920 r. w Stambule pomnik z napisem sławiącym ,,wielkiego papieża światowej tragedii, dobroczyńcy wszystkich ludzi, niezależnie od ich narodowości i religii".

Benedykt skończył w Kościele z oddziedziczoną po poprzedniku atmosferą podejrzeń i szykan wobec co śmielszych (nie tylko w skrajnym, ale i umiarkowanym sensie) teologów, wzywając do przerwania ostrych sporów między zapamiętałymi tradycjonalistami a modernistami. W 1917 r. promulgował nowy Kodeks Prawa Kanonicznego. Czynił też wiele dla misji. Po wojnie nawiązywał oficjalne kontakty z nowo powstałymi państwami, w tym z Polską, do której w 1919 r. przysłał apostolskiego wizytatora Achille Rattiego (przyszły papież Pius XI).

Zmarł 22 stycznia 1922 r. w wyniku powikłań pogrypowych. Choroba ta, jako tzw. grypa hiszpańska, w 1919 r. pochłonęła około 20 milionów istnień, więcej niż fronty I wojny światowej. Do nich wszystkich dołączył w wieku 68 lat, mały wzrostem i wielki duchem, papież tych strasznych lat.