Chopin i Jego Europa: XIX wariacja

Festiwal co roku gromadzi zestaw recitali fortepianowych, dzięki czemu jest, co cokolwiek paradoksalne, jednym z niewielu miejsc w Polsce, gdzie w ogóle gra się muzykę Chopina. Większość polskich instytucji muzycznych wciąż nie dowiedziała się, że „naczelny u nas artysta” tworzył przede wszystkim utwory na fortepian solo. 

Na warszawskim festiwalu muzyka ta jednak zestawiana jest z nieoczywistymi dla niej kontekstami, w tym – sama ze sobą, bo niejednokrotnie zdarza się, że na kolejnych koncertach wykonywane są te same utwory. Te same, ale przecież odmienne: często zmieniają się instrumenty. Fortepiany współczesne wchodzą w dialog z fortepianami historycznymi, z XIX wieku. Mniejszymi, w przypadku niektórych marek opartymi jeszcze na drewnianej ramie, o słabszym naciągu mniejszej liczby strun, o znacznie lżejszej w uderzeniu klawiaturze. A także o zdecydowanie cichszym i krótszym dźwięku, który ułatwia bardzo precyzyjną, wręcz oschłą artykulację, i wprowadza ogromną siłę kontrastu, gdy pozwala mu się brzmieć dłużej, dzięki wciśnięciu pedału. Dłużej – ale też nie tak długo, jak na współczesnym steinwayu. Na fortepianie historycznym znacznie trudniej jest uzyskać wrażenie brzmieniowego chaosu, gdy harmonie zlewają się ze sobą, co tak często słyszymy na instrumentach współczesnych.

Taki dialog dawnego z dzisiejszym jest cechą typową i wyjątkową dla tego festiwalu. Ponadto wielu muzyków nakłanianych jest do tego, by przesiąść się ze swojego współczesnego instrumentu – na instrument historyczny. By samemu spróbować zmierzyć się z tymi odmiennymi warunkami, w nich poszukać na nowo swojego rozumienia muzyki. Zaskakująca jest skuteczność tych działań: na ChiJE do fortepianu historycznego usiadły takie gwiazdy jak Martha Argerich i Maria João Pires. Usiadły i nieraz do niego wracały.

Co nie mniej ciekawe – dyrektorowi Leszczyńskiemu udało się przekonać niektórych mistrzów innego repertuaru, by sięgnęli po muzykę Chopina. Kiedyś był to np. Andreas Staier, ale od zawsze byli to też dyrygenci, zwłaszcza z kręgu muzyki dawnej. Ten kierunek stale ewoluuje: w tym roku Chopina poprowadzi skrzypaczka i kierowniczka zespołu {oh!} orkiestry, Martyna Pastuszka. Niemały to skok: z I połowy wieku XVIII do I połowy XIX. Jednocześnie kolejną belcantową operę Moniuszki, tym razem będzie to „Paria”, poprowadzi Fabio Biondi – który na początek festiwalu zagra barokowy recital.

Skąd jednak opera? Naturalnie, z miłości Chopina do tego gatunku. Chopin był operomaniakiem i operosmakoszem: delektował się nie tylko muzyką, lecz i inscenizacją, a przede wszystkim – śpiewem. Ten ostatni był dla niego wzorem także w grze na fortepianie.

Na chopinowskim festiwalu nie może więc zabraknąć śpiewu. W operze, ale i w liryce wokalnej, w pieśni. Szykują się wyjątkowe wieczory Juliana Prégardiena i Olgi Pasiecznik – w każdym wypadku z wybitnymi pianistami. To jednak nie wszystko: kameralistyka wokalna prowadzi też głębiej w historię – tę przywoła Philippe Herreweghe, kierując wykonaniem włoskich madrygałów. To już przełom wieku XVI i XVII – ale też właśnie tutaj rodziła się muzyczna ekspresja, ekspresja wyprowadzona z retoryki. Ta sama idea, która przyświecała frazie Chopinowskiej, czy szerzej – romantycznej.

Od kameralistyki wokalnej prosta droga wiedzie do kameralistyki instrumentalnej. Zawsze na festiwalu obecnej, bo nie sposób o niej zapomnieć, gdy mówi się o Chopinie. Ponownie też odwiedzą Warszawę jedne z najwybitniejszych dzisiaj kwartetów smyczkowych, Belcea Quartet i Apollon Musagète (z Jonathanem Plowrightem przy fortepianie), a także Consone Quartet (z Alexandrem Gadjievem na fortepianie historycznym). Ponownie też wystąpi duo skrzypaczki Aleny Baevej z pianistą Vadymem Kholodenką. Tym razem wspólnie z kwartetem, w rzadko słyszanym, kameralnym koncercie Ernesta Chaussona.

Główny ciężar nieodmiennie spoczywa jednak na pianistach. Z recitalami wystąpią: Benjamin Grosvenor, Piotr Anderszewski, Ludmił Angelov, wspomniany Kholodenko, jak również Mateusz Krzyżowski, Lukáš Vondráček. Na instrumencie historycznym usłyszymy natomiast Alexeia Lubimova i Tomasza Rittera.

Na koniec wielka symfonika: sławna III Symfonia Henryka Mikołaja Góreckiego, „Symfonia Pieśni Żałosnych” – zestawiona z monumentalnym, majestatycznym I Koncertem fortepianowym d-moll Johannesa Brahmsa. Przy fortepianie Yulianna Avdeeva, na podium Andrzej Boreyko. A nie jest to przecież jedyne wykonanie koncertu na fortepian i orkiestrę, bo wcześniej usłyszymy Ivo Pogorelicia w II Koncercie f-moll Chopina (ze znakomitą Kammerorchester Basel), albo też, dwukrotnie, przepiękny Koncert na dwa fortepiany Es-dur Mozarta. Zagrają laureaci różnych edycji Konkursu Chopinowskiego – których na tym festiwalu nigdy nie może zabraknąć – w tym ostatni zwycięzca Bruce Liu, wraz ze swym nauczycielem, Dang Thai Sonem.

Zgodnie z tytułem festiwalu: faktycznie, z reguły mamy do czynienia ze stałymi gośćmi festiwalu. A jednak za każdym razem odmiennie. W innym zestawieniu, repertuarze, na innych instrumentach. XIX wariacja w 24 koncertowych odsłonach.©

Festiwal Chopin i Jego Europa trwa od 18 sierpnia do 1 września.