Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Można sądzić, że z geniuszem musi wiązać się jakaś twórczość. Geniusz stwarza – do takich wniosków doszło większość panelistów spotkań organizowanych w ramach Copernicus Festiwal 2015. W ostatnim dniu festiwalu postawiono jednak pytanie, które może wprowadzić w zakłopotanie. Bo czy geniusz jest dostępny w przestrzeni religijnej, zwłaszcza religii objawionej, gdzie termin twórczość raczej nie pasuje, bo kojarzy się z trwałością i niezmiennością? Na dowód tej tezy, prowadząca sobotnie spotkanie w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha, Joanna Barcik, przywołała historię z wykładów, które prowadziła w jednym z żeńskich zgromadzeń zakonnych: - Tam najczęstsza odpowiedź na pytanie dlaczego się coś robi, brzmiała: „bo zawsze tak było”. Barcik stwierdza więc, że element trwałości w religii jest ważny, bo odzwierciedla niezmienność Boga.
Czy w takim razie w religii jest miejsce na nowość i twórczość, czy geniusz jako twórca do religii pasuje? - Z takimi pytaniami zmierzyli się w sobotę o. Jan Andrzej Kłoczowski, prof. Karol Tarnowski i o. Ludwik Wiśniewski.
Uczestnicy są zgodni i również mają problem ze zdefiniowaniem geniuszu w przestrzeni religijnej.
Zdaniem krakowskiego duszpasterza, o. Jana Andrzeja Kłoczowskiego, religia nie ma jednego bohatera, bo są w niej różne postacie – więc gdyby zaryzykować i powiedzieć, że geniuszem w religii jest święty, ciągle będzie to obraz niepełny.
- Jestem skłonny sądzić, że w religii, która jest nam najbliższa – mówię bardzo szeroko o religii biblijnej, w której mieści się zarówno judaizm, chrześcijaństwo i w sensie historycznym także Islam, tą postacią fundującą jest prorok. To jest ten, który nie przepowiada przyszłości, tylko ten, który w imieniu Boga przemawia i otwiera przed ludźmi nowe horyzonty, jednocześnie wskazując drogę, którą należy kroczyć. Wszyscy trzej wielcy założyciele: Mojżesz, Jezus i Mahomet – są nazywani prorokami.
Z kolei dla profesora Karola Tarnowskiego święty i geniusz to jednak nie jest to samo. Filozof podkreśla, że geniuszy znamy ze sztuki – poezji czy malarstwa. Natomiast święty jest świadkiem Boga. Tym, który przynosi wiadomości o Bogu.
- Geniusz przegląda się we własnych dziełach. Jego osoba jest obecna poprzez dzieło. Natomiast święty objawia Boga sobą samym. Nie musi działać, żeby świętość się w nim objawiała. Geniusz zatem potrzebuje narzędzi – twierdzi prof. Tarnowski.
W religii genialność może być wtórna. – To genialność, która nie jest pierwotnie nakierowana na świat, tylko na świadectwo – przekonuje prof. Tarnowski i dużą wagę przywiązuje do mistyki.
Wszystkie te trzy przykłady – geniusz, święty i mistyk – mają jedną cechę wspólną, jest nią niepowtarzalność i znajdowanie się poza regułami.
Dla o. Ludwika Wiśniewskiego, legendarnego duszpasterza akademickiego, autora głośnego eseju „Blask Wolności” – kwestia przekraczania reguł okazała się istotnym wątkiem.
- Genialny jest każdy z nas! Problem w tym, żeby nie wpaść w strukturalizm. Gdy młody człowiek przychodzi do seminarium, to mówi mu się: „ty nie masz filozofować, ty masz się nauczyć prawd wiary”. „Masz być wierny”. Nie możemy więc pozwolić na to, by wierność doprowadziła nas do zastoju i schematów. Trzeba ją przekraczać. Być sobą i podejmować refleksję.
Paneliści byli zgodni co do trzech spraw. Po pierwsze, każdy z nas ma szansę na zostanie religijnym geniuszem. Po drugie – żeby do tego dążyć, potrzeba być sobą i nie poddawać się. Trzecią istotną cechą okazuje się być odwaga – przede wszystkim do wykraczania poza schematy.
Jedna z metafor – autorstwa Karola Tarnowskiego – powinna zostać uczestnikom spotkania w głowach. Uznajemy bowiem, że Kościół jest fontanną, z której powinna wytryskać „woda żywa”. Prof. Tarnowski sądzi jednak, że poprzesz szereg legislacyjnych mechanizmów i ubierania tej „wody żywej” w struktury, w pewnym momencie z fontanna zamarzła. Woda żywa stała się lodem.
Geniusz w świecie religijnym to zatem ten, który stara się powrócić do źródła i z lód zamienić w wodę żywą.