Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Gdy piszę te słowa, skonstruowana pół wieku temu sonda Voyager 1 znajduje się w odległości ponad 24 mld km od naszej planety – i nadal pędzi w nieznane, każdej sekundy pokonując 17 km. Kilka miesięcy temu jej komputery pokładowe uległy awarii, ale wreszcie udało się wznowić z nią dialog. Nie było to łatwe: korzystamy dziś z innych urządzeń niż te, które zainstalowaliśmy na Voyagerze. W rozwoju technologii półwiecze to może być wieczność – dość powiedzieć, że miliony razy potężniejsze maszyny obliczeniowe od tych, które być może zaprowadzą Voyagera w pobliże obcych globów, wykorzystujemy dziś do tego, by przesyłać znajomym urocze obrazki z kotkami.
To dobra lekcja tego, że o jakości technologii nie świadczy tylko jej złożoność – kluczową zaletą może być prostota. Narzędzia olduwajskie, po raz pierwszy wykonane z kamienia 3 mln lat temu przez jakieś afrykańskie dwunożne małpy, rozprzestrzeniły się po różnych kontynentach i nie straciły na znaczeniu przez kolejne 2 mln lat. Można je było wytworzyć w każdej chwili – choć wymaga to pewnej wprawy! – a mają niezliczone zastosowania. Pomyślcie o naszych dawnych przodkach, gdy usłyszycie kolejny raz, że w kamieniste podłoże Marsa – jedyny znany glob zamieszkany wyłącznie przez roboty – wwiercają się wysłane przez nas łaziki. Jako ludzie przeszliśmy długą drogę. O wiele dłuższą niż ta, którą pokonała nasza posłanniczka na kosmiczne sympozjum.
Ale w rozwoju naszej technologii i cywilizacji nie chodzi tylko o to, że nauczyliśmy się budować coraz sprawniejsze narzędzia i maszyny. Rzecz polega również na tym, że zaczęliśmy myśleć o świecie tak, jakby był maszyną – jakby składał się z mechanizmów, które możemy rozbierać na części, manipulować nimi i się im przyglądać z różnych perspektyw. Myślimy w ten sposób nawet o życiu i umyśle – jako efekcie współpracy wielu zazębiających się, choć „bezdusznych” mechanizmów.
Podczas tegorocznego Copernicus Festival porozmawiamy o maszynach – tych wytworzonych przez nas – i tych naturalnych, biologicznych, powstałych w wyniku procesów ewolucyjnych. Przyjrzymy się także rozwojowi naszej technologii – od skromnych początków na afrykańskiej sawannie, aż po współczesne wynalazki – pozwalające nam zaglądać do oddalonych o miliardy lat świetlnych galaktyk czy łączące mózgi z komputerami, przywracające sprawność osobom, którym do niedawna medycyna nie dawała żadnej nadziei.
Spotykać się będziemy od 21 do 26 maja w Muzeum Inżynierii i Techniki przy ul. Św. Wawrzyńca 15 w Krakowie. Przed południem – na Śniadaniach Mistrzów; po południu – na rozmowach, debatach i wykładach. Na wieczorne pasmo filmowe zapraszamy do Kina Mikro. Wszystkie te wydarzenia są otwarte i bezpłatne. Tych, którzy nie będą w stanie pojawić się osobiście, zapraszamy do śledzenia naszych transmisji na kanale Youtube.com/CopernicusCenter – codziennie od godz. 17:30 transmitować będziemy wieczorne pasmo wydarzeń. Dla chętnych wraz z naszymi partnerami przygotowaliśmy też wiele interesujących warsztatów, na które wymagana jest rejestracja. Szczegółowy program oraz instrukcje na stronie copernicusfestival.com.
Już w środę 15 maja wraz z numerem 20 Tygodnika Powszechnego ukaże się obszerny (60-stronicowy) katalog festiwalowy (na naszej stronie internetowej znajdziecie go dzień wcześniej!). Przedstawiamy w nim głównych gości oraz tematy, które podejmiemy. Prezentujemy nominacje w konkursie Mądra Książka Roku, który rozstrzygniemy podczas festiwalu – i, oczywiście, program wszystkich wydarzeń.
W jednym z tekstów katalogowych Marta Bielińska i Michał Eckstein piszą, sięgając po średniowieczną metaforę, że my sami jesteśmy częścią machina mundi – maszyny świata. Poświęćmy te sześć festiwalowych dni, by przemyśleć, co to znaczy.
COPERNICUS FESTIVAL 2024: DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ
Główni goście festiwalu
Prof. Piotr Durka. Nie czytamy w myślach
Prof. Piotr Durka z Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego nie zgadza się z nazywaniem technologii, nad którą pracuje od lat, „czytaniem w myślach”. Mówi raczej o „odgadywaniu intencji”. Nie zmienia to faktu, że interfejsy mózg-komputer (Brain-Computer Interface, BCI) mogą pozwolić nam komunikować się z ludźmi, którzy dotąd żyli w zupełnie zamkniętym świecie.
Prof. Durka w 2008 r. przeprowadził pierwszą w Polsce demonstrację interfejsu mózg-komputer, w 2012 r. prezentował najszybszy interfejs BCI na targach CeBIT, a potem założył firmę dostarczającą w pełni polską, kompletną technologię BCI. Aktualnie współpracuje m.in. z Kliniką Budzik, opiekującą się pacjentami po ciężkich urazach mózgu. Podczas tegorocznej edycji Copernicus Festival prof. Durka wygłosi wykład o możliwościach i ograniczeniach łączenia mózgów i maszyn.
Wykład prof. Durki pt. „Interfejsy mózg-komputer i poszukiwanie elektrycznych śladów świadomości” we wtorek 21 maja o godz. 19.00.
Prof. Agnieszka Pollo. Mechanika sfer: czego jeszcze nie wiemy o kosmosie?
Prof. Agnieszka Pollo specjalizuje się w kosmologii obserwacyjnej, interesuje się ewolucją galaktyk – tym, w jaki sposób ich charakterystyki zmieniały się w kolejnych etapach historii wszechświata. Bada m.in. te galaktyki, które trudno wykryć, ponieważ światło, jakie z nich do nas dociera, jest bardzo słabe. Co kryje się w tych niemal niewidocznych – nawet dla naszych najlepszych teleskopów – częściach wszechświata? Jak wiele obszarów jest dla nas niedostępnych poznawczo? Czy na odkrycie czekają w nich jakieś egzotyczne związki bądź nieznane nam jeszcze struktury materii? Prof. Pollo jest przekonana, że to właśnie w niewidocznym wszechświecie znajdują się odpowiedzi na wiele zagadek współczesnej kosmologii.
Zawodowo prof. Pollo związana jest z Zakładem Astronomii Gwiazdowej i Pozagalaktycznej Obserwatorium Astronomicznego UJ, jest także wicedyrektorką Narodowego Centrum Badań Jądrowych w Świerku. Podczas Copernicus Festival prof. Pollo opowie o współczesnych próbach zrozumienia „machiny świata” i technologiach, które są w tym celu wykorzystywane – m.in. zbieraniu danych kosmologicznych i narzędziach do ich automatycznego rozpoznawania i klasyfikowania.
Wykład prof. Pollo pt. „Astronomia (bliskiej) przyszłości: dane, maszyny i ludzie” w środę 22 maja o godz. 19.00.
Prof. Krzysztof Pyrć: Życie w cieniu życia: czy wirusy rządzą światem?
Na granicy świata ożywionego i nieożywionego szczególne miejsce zajmują wirusy: biochemiczne maszyny wyspecjalizowane w tworzeniu własnych kopii. Same z siebie wirusy nie są zdolne do rozmnażania się, co odróżnia je od organizmów – muszą wcześniej zainfekować komórkę gospodarza, forsując liczne zasieki obronne, a potem przejąć kontrolę nad jego komórkowymi fabrykami białek.
To właśnie z przejętych siłą linii montażowych zjeżdżają kolejne cząsteczki wirusów. Ale w przyrodzie wirusy to coś więcej niż cywilizacja śmierci. Jest ich tak wiele w naszym otoczeniu – wodzie, glebie i powietrzu – że biolodzy mówią już o „wirosferze”. Większość z nich infekuje bakterie, czym wpływają na obieg materii. Potrafią także transportować materiał genetyczny między organizmami, wpływając na ich ewolucyjne trajektorie. Nawet nasze mózgi mogą coś zawdzięczać pradawnym wirusowym infekcjom.
W niezwykły świat wirusów i ich interakcji z organizmami wprowadzi nas podczas Copernicus Festival prof. Krzysztof Pyrć z Małopolskiego Centrum Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, specjalizujący się w ludzkich koronawirusach, badacz mechanizmów molekularnych, przy użyciu których dochodzi do infekcji wirusami, a także współodkrywca kilku nieznanych wcześniej nauce wirusów. Zespół prof. Pyrcia pracuje również nad translacją odkryć biologicznych na potencjalne terapie przeciwwirusowe.
Wykład prof. Pyrcia pt. „Sekretne życie wirusów” w czwartek 23 maja o godz. 19:00
Thomas Plummer. Historia zapisana w kamieniu
Współczesna paleoantropologia pokazuje, że o ewolucji człowieka nie powinniśmy myśleć w sposób liniowy, jak to często bywa przedstawiane w podręcznikach – iż jeden gatunek posłusznie przechodzi w czasie w kolejną, bardziej zaawansowaną formę (np. H. habilis w H. erectus ). Naszych odległych przodków szukamy wśród ruchliwych, dwunożnych małp, zdolnych radzić sobie z wyzwaniami środowiska przy pomocy technologii. Nic dziwnego, że populacje tych małp mogły na siebie wpadać i od siebie czerpać – że dochodziło wśród nich do przepływu genów i transmisji kulturowej. Dlatego nie możemy być pewni, z której konkretnie grupy australopiteków i parantropów wywodzą się pierwsi ludzie. Być może kilka z nich musiało wnieść swój biologiczny i kulturowy wkład, by w końcu wyłonił się człowiek.
Badania prof. Thomasa Plummera, paleoantropologa z Uniwersytetu Miejskiego w Nowym Jorku, który analizuje prastare kości i kamienie, rzucają wiele światła na nasze początki. Dokonane przez niego odkrycia przekonują, że przez lata mogliśmy być wyjątkowo zarozumiali, uznając, iż najstarszą technologię stworzyliśmy sami. Dziś wydaje się bardziej prawdopodobne, że odziedziczyliśmy ją po małpich przodkach.
Wykład prof. Plummera pt. „Stone Tools and Human Origins” (Narzędzia z kamienia i pochodzenie człowieka; tłumaczenie symultaniczne) w piątek 24 maja o godz. 19:00.
Prof. Lars Chittka. Jak działają umysły owadów?
Badania prof. Larsa Chittki przekonują, że nawet maleńkie pszczele mózgi mogą skrywać bardzo złożone umysły – zdolne do przeżywania emocji, odczuwania bólu czy różnych form uczenia się. W laboratorium pochodzącego z Niemiec badacza, znajdującym się na Queen Mary University of London, pszczoły i trzmiele współpracowały przy otwieraniu skrytek ze smakołykami czy wtaczały piłki do bramek na miniaturowym boisku. Podczas Copernicus Festival prof. Chittka wyjaśni, dlaczego kartezjański przesąd – iż owady to genetycznie zaprogramowane biologiczne maszyny – jest w świetle współczesnej wiedzy nie do utrzymania.
Wykład prof. Chittki pt. „The Mind of a Bee” (Umysł pszczoły; tłumaczenie symultaniczne) w sobotę 25 maja o godz. 19:00.
Prof. Dominika Dudek. Tajemnice ludzkiej psychiki: umysł, ciało, emocje
Prof. Dominika Dudek kieruje Katedrą Psychiatrii i Kliniką Psychiatrii Dorosłych Collegium Medicum UJ. Podczas Copernicus Festival przyjrzy się naszej mózgowej maszynerii i opowie o zadziwiających związkach między zaburzeniami psychicznymi a kreatywnością. Zastanowi się również nad tym, czy mamy do czynienia z kryzysem zdrowia psychicznego i czy w świecie, w którym zanikają interakcje między ludźmi, łatwo będzie znaleźć poczucie sensu i spełnienia.
Wykład prof. Dudek pt. „Czy psychiatria leczy duszę?” w niedzielę 26 maja o godz. 19:00.
Tego wieczoru dobrostan słuchaczom zapewnią również doznania artystyczne – koncert pianistki i kompozytorki Kateryny Ziabliuk.
